NIEBO NAD NAMI (3): Szczególny miesiąc dla posiadaczy lornetek

Przed nami marzec - miesiąc figurujący w zapiskach pogodowych jako jeden z najbardziej sprzyjających dla miłośników nieba gwiaździstego. I choć zdarzają się okresy w roku z większa ilością pogodnego nieba, marzec najczęściej plasuje się w czołówce miesięcy pod względem ilości pogodnych nocy. W tym roku może okazać się to szczególnie ważne dla obserwatorów planet - przed nami oczekiwana opozycja Marsa i czas jego najlepszej widoczności. Ponadto dobra widoczność Merkurego na niebie wieczornym i nadchodząca maksymalna wschodnia elongacja Wenus, zaś w drugiej części nocy stale polepszające się warunki obserwacyjne Saturna, zmierzającego do kwietniowej opozycji. Uczta dla miłośników planet!

W rozpoczynającym się miesiącu pożegnamy okres najdłuższych i najciemniejszych nocy, jakie zdobią najwspanialsze gwiazdozbiory. Przed nami równonoc wiosenna, która w tym roku przypadnie 20 marca o godz. 06:15 czasu polskiego. Od tej pory to dni będą już stanowić większą część doby, w dodatku w nocy z 24 na 25 marca obserwatorom gwiazd zostanie zabrana godzina ciemnego nieba wraz ze zmianą czasu z zimowego na letni. Zegary przyspieszamy o godzinę. Z łóżka też wstajemy godzinę szybciej...

W związku z okresem bliskim równonocy (i zmianą czasu na letni) skracanie się nocy widać szczególnie dobrze. 1 marca Słońce nad Pomorzem Gdańskim wzejdzie o godz. 06:33 i zajdzie o godz. 17:22. Ostatniego dnia miesiąca, już po zmianie czasu na letni wschód Słońca następuje o godz. 06:19. Różnica nie wielka, gdyby nie fakt, że Dzienna Gwiazda zajdzie za horyzont dopiero o godz. 19:19 - niemal dwie godziny później niż na początku marca. Elewacja Słońca rośnie z 28 do 40 stopni kątowych w czasie górowania. Najlepszy okres obserwacji marcowych ze względu na długość nocy astronomicznej przypadnie w drugiej połowie miesiąca. 8 marca nasz naturalny satelita znajdzie się w pełni. III kwadra przypada dokładnie w połowie miesiąca, a nów 22 marca. Srebrny Glob zdąży jeszcze w tym miesiącu dojść do I kwadry, co stanie się 30 marca.

Widoczność planet w marcu

MERKURY - 5 marca planeta znajdzie się w maksymalnej elongacji wschodniej oddalając się od Słońca na dystans 18 stopni 21 minut. Tego wieczoru w momencie, gdy Słońce znajdywać się będzie już 6 stopni pod horyzontem (około godz. 18:00), Merkury świecić będzie z jasnością -0,2 mag na wysokości 11 stopni kątowych nad zachodnim horyzontem. Zachód Merkurego nastąpi dopiero o godz. 19:30. W kolejnych wieczorach warunki będą systematycznie się pogarszać. Już 15 marca gdy Słońce schowa się 6 stopni pod horyzont, wysokość planety zmniejszy się do 5 stopni przez co warunki obserwacyjne będą bardzo trudne. Z każdym następnym dniem faza Merkurego będzie maleć, a rozmiary kątowe rosnąć. Nie znaczy to, że dostrzeżenie w teleskopach tarczki planety będzie łatwe. 5 marca rozmiary kątowe tarczki wyniosą 8 sekund łuku, a 15 marca 9,5 sekundy. Od około 7-9 marca dla szczęśliwców planeta ukazywać się będzie w postaci coraz cieńszego sierpa. Na obserwacje pierwszej z planet warto wybrać się poza tereny zabudowane, z odsłoniętym zachodnim horyzontem.
WENUS - najjaśniejsza z planet wspaniale zdobić będzie nam południowo-zachodnie i zachodnie niebo świecąc z jasnością od -4,2 mag na początku miesiąca do -4,4 mag na przełomie marca i kwietnia. Przez miesiąc ten planeta przemieści się przez gwiazdozbiory Ryb i Barana, pod koniec marca wstępując w konstelację Byka. Rozmiary kątowe Wenus rosną z 18,5 do 24,7 sekund, a faza maleje z 63 do 48%. W marcu dojdzie do bardzo bliskiego spotkania Wenus z Jowiszem (szczegóły poniżej).
MARS - długo oczekiwany czas najlepszej widoczności planety właśnie trwa. Już 3 marca przypada tegoroczna opozycja Czerwonej Planety, podczas której tarczka Marsa osiągnie rozmiar 13,9 sekund kątowych. Jasność w marcu jest najwyższa w całym sezonie i osiąga nawet -1,2 mag w pierwszej dekadzie miesiąca i maleje do -0,7 mag w ostatnich dniach marca. Planetę odnajdziemy w gwiazdozbiorze Lwa, a szczegóły jej obserwacji można znaleźć w dedykowanym Marsowi artykule pod tym linkiem.
JOWISZ - najlepszy czas na jego obserwacje w sezonie 2011/2012 z pewnością już minął. Planetę wciąż jednak możemy bez trudu odnaleźć w pierwszej połowie nocy na niebie południowo-zachodnim w rejonach gwiazdozbioru Barana. Rozmiary kątowe największej z planet maleją z 36 do 34 sekund, a jasność z -2 do -1,9 mag. Na początku miesiąca w około godzinę po zachodzie Słońca, Jowisz świecić będzie na wysokości 36 stopni kątowych. Pod koniec miesiąca wartość ta zmaleje do zaledwie 16 stopni. W tradycyjnych lornetkach typu 7x50 lub 10x50 możemy każdej kolejnej nocy śledzić zmianę położenia poszczególnych księżyców galileuszowych względem tarczki Jowisza.
SATURN - warunki widoczności szóstej z planet stale się poprawiają. Saturn zauważalnie zmierza do kwietniowej opozycji. Już na początku miesiąca rozmiar kątowy planety w teleskopach wynosi 18 sekund (jasność 0,4 mag), by pod koniec marca wzrósł do 20 sekund (jasność do 0,1 mag). 1 marca obiekt wschodzi już około godz. 21:30 i góruje około godz. 03:00 na wysokości 27 stopni. Pod koniec miesiąca wschód Saturna następuje około godz. 20:30, a górowanie ma miejsce o godz. 02:00. Planeta przebywa w gwiazdozbiorze Panny, w odległości około 5 stopni kątowych od jej najjaśniejszej gwiazdy, Spiki. W teleskopach o średnicy od 70 mm i ogniskowej powyżej 500 mm możliwe powinno stać się dostrzeżenie pierścieni otaczających planetę i jej najjaśniejszego księżyca, Tytana. Instrumenty o średnicy przynajmniej 5-6" w odpowiednich powiększeniach powinny ukazać nam Przerwę Cassiniego w systemie pierścieni i kilka  najjaśniejszych satelitów planety.
URAN - czas na obserwacje tej planety w bieżącym sezonie bez wątpienia się zakończył. 1 marca gdy Słońce zajdzie co najmniej 6 stopni pod horyzont wysokość Urana wynosić będzie już tylko 12 stopni kątowych, a biorąc pod uwagę niską jasność powierzchniową planety i jasne tło nieba, jej dostrzeżenie będzie już niemożliwe. Trzy tygodnie później, 24 marca Uran znajdzie się w koniunkcji ze Słońcem i przejdzie na niebo poranne, ale początek nowego okresu jego widoczności nie nastąpi jeszcze w ciągu kilku tygodni.
NEPTUN - ze względu na niedawną koniunkcję ze Słońcem, w marcu planeta ta będzie niewidoczna.

Ważniejsze zjawiska astronomiczne przypadające w marcu,
widoczne z terenów Polski

- 01-31.03 - widoczność komety C/2009 P1 (Garradd) - obiekt, który powrócił do widoczności w styczniu i był możliwy do zaobserwowania przez cały ubiegły miesiąc, także w marcu stanowić będzie jeden z ciekawszych celów. Na początku miesiąca kometa przebywać będzie w rejonie gwiazdozbioru Małej Niedźwiedzicy, a podczas osiągania najwyższej wysokości nad horyzontem jej elewacja wynosić będzie nawet 75 stopni kątowych (około godz. 03:30). Z biegiem dni obiekt będzie szybko się przemieszczać i już 11 marca kometa wkroczy w gwiazdozbiór Smoka, a 17 marca Wielkiej Niedźwiedzicy. W drugiej połowie miesiąca obiekt osiągać więc będzie znaczną wysokość nad horyzontem już w pierwszej połowie nocy, stając się przed godz. 22:00 obiektem niemalże zenitalnym. Od kilkunastu dni obiekt poza tradycyjnym warkoczem posiada anty-warkocz, układający się przeciwnie w kierunku przemieszczania się komety, szykuje się więc również nie lada gratka dla astro-fotografów. Przez cały miesiąc, o ile nie dojdzie do nieoczekiwanego gwałtowniejszego spadku jasności obiektu, kometa Garradda nadal powinna być możliwa do obserwacji z wykorzystaniem standardowych lornetek typu 10x50, o ile posiadamy dostęp do nieba wolnego od sztucznego zaświetlenia.
- 03.03 - opozycja Marsa - szczegóły w artykule poświęconym obserwacjom planety.
- 05.03 - maksymalna elongacja wschodnia Merkurego - tego wieczoru pierwsza z planet oddali się na maksymalną odległość kątową od Słońca. W teleskopach tarczka Merkurego oświetlona będzie wówczas w około 50%, faza zbliżona będzie do kwadry. W następnych wieczorach rozmiary kątowe nieco wzrosną, ale zmaleje jasność i wysokość planety nad horyzontem. Warunki będą szybko się pogarszać, więc osoby posiadające lornetki lub teleskopy powinny podjąć próby obserwacji najpóźniej do końca pierwszego tygodnia marca, kiedy odnalezienie planety będzie jeszcze w miarę łatwe.
- 10.03 - koniunkcja Księżyca ze Spiką - do największego złączenia dojdzie krótko po wschodzie obu obiektów, który nastąpi tuż po godz. 22:00. Zjawisko widoczne będzie przez całą noc. Księżyc będący dwie doby po marcowej pełni zbliży się do najjaśniejszej gwiazdy Panny na dystans niecałych 2 stopni kątowych.
- 10-17.03 - koniunkcja Wenus z Jowiszem - jeden z największych hitów miesiąca. Spotkanie dwóch najjaśniejszych planet naszego Układu jest od dawna oczekiwanym zjawiskiem w środowisku miłośników astronomii i trudno się temu dziwić. Jeśli jednego wieczoru pogoda nam nie dopisze, będziemy mieć jeszcze tydzień na ponowienie prób, choć dystans dzielący obiekty zacznie rosnąć. W okresie tym separacja między Wenus a Jowiszem około godz. 18:30 CET będzie następująca:
  • 10 marca - 4 stopnie 4 minuty kątowe,
  • 11 marca - 3 stopnie 31 minut kątowych,
  • 12 marca - 3 stopnie 8 minut kątowych,
  • 13 marca - 2 stopnie 55 minut kątowych,
  • 14 marca - 3 stopnie 1 minuta kątowa,
  • 15 marca - 3 stopnie 16 minut kątowych,
  • 16 marca - 3 stopnie 44 minuty kątowe,
  • 17 marca - 4 stopnie 19 minut kątowych.
Najbardziej efektowna koniunkcja z najmniejszym dystansem dzielącym obie planety przypadnie więc 13 marca i właśnie tego wieczoru szczególnie należy poświęcić czas na jej obserwacje lub uwiecznienie na zdjęciach. Od 14 marca dystans zacznie już rosnąć. Do tego tańca planet dojdzie jak zwykle wysoko na niebie zachodnim.
- 25.03 - koniunkcja Księżyca z Jowiszem - zjawisko widoczne od zachodu Słońca w pierwszej części nocy. Księżyc będący nie całe 3 doby po nowiu, oświetlony w niespełna 10% zbliży się do Króla Planet na odległość 3 stopni kątowych. Ze względu na dużą wysokość Księżyca po nowiu w okresie bliskim równonocy, jak co roku przypominam, że mogą zaistnieć szczególnie dobre warunki do zaobserwowania światła popielatego. O godz. 20:00 na ciemnym niebie, nasz satelita znajdywać się będzie na wysokości aż 20 stopni kątowych, niemal w tej samej linii co Jowisz. Zachód obu obiektów nastąpi około godz. 22:30, będziemy mieć więc kilka godzin na dostrzeżenie spotkania obu obiektów.
- 26.03 - koniunkcja Księżyca z Wenus - chyba największa atrakcja miesiąca dla obserwujących jedynie lornetkami lub fotografujących niebo z użyciem krótkich ogniskowych. Młody Księżyc będący cztery doby po nowiu zbliży się do najjaśniejszej z planet na odległość niecałych 2 stopni. Zjawisko widoczne będzie po zachodzie Słońca, wysoko na niebie południowo-zachodnim i z upływem kolejnych godzin na niebie zachodnim. Spotkanie tych obiektów najlepiej obserwować około godz. 20:00, gdy niebo zacznie już ciemnieć. Wówczas Księżyc znajdywać się będzie na wysokości aż 30 stopni kątowych, Wenus dwa stopnie wyżej. Zjawisko widoczne będzie do czasu zajścia obu obiektów pod horyzont, a więc około godz. 23:45.
- 27.03 - maksymalna elongacja wschodnia Wenus - datę tę można potraktować jako zakończenie pierwszej połowy aktualnego okresu wieczornej widoczności Wenus w sezonie 2011/2012. W tym momencie Gwiazda Wieczorna oddali się od Słońca na maksymalną możliwą odległość kątową, wynoszącą 46 stopni. Oznacza to, że planeta widoczna będzie przez maksymalnie możliwy długi czas po zachodzie Słońca - dokładnie aż do północy. W chwili zajścia Słońca pod horyzont elewacja Wenus tego wieczoru wynosić będzie aż 40 stopni kątowych. Po przejściu przez punkt maksymalnej elongacji wschodniej rozpocznie się druga połowa aktualnie trwającego okresu wieczornej widoczności planety, którego zwieńczeniem będzie ostatni za naszych czasów tranzyt Wenus na tle Słońca, do którego dojdzie 6 czerwca 2012 roku.











Wizualizacje wygenerowane przy pomocy programu Stellarium.
Dane dotyczące jasności i rozmiarów kątowych obserwowanych obiektów na podstawie CalSky.

Komentarze

  1. Jak zwykle bardzo przydatne :). Moje cele na marzec właśnie się wyklarowały :).

    OdpowiedzUsuń
  2. Już prawie zrezygnowałem z zakupu lornetki (ciągle niebo za chmurami;/) a Ty sprawiłeś, że chyba jednak zamówię sobie 15x70:P

    OdpowiedzUsuń
  3. ClickWorker - tylko nie zapomnij o statywie bo takiej lornety to nie utrzymasz w dloniach :D

    OdpowiedzUsuń

Prześlij komentarz

Zainteresował Ciebie wpis? Masz własne spostrzeżenia? Chcesz dołączyć do dyskusji lub rozpocząć nową? Śmiało! :-)
Jak możesz zostawić komentarz? - Instrukcja
Pamiętaj o Polityce komentarzy

W komentarzach możesz stosować podstawowe tagi HTML w znacznikach <> jak b, i, a href="link"