Częściowe zaćmienie Słońca 25 X 2022 A.D.

Po okresie posuchy w zjawiskach zaćmieniowych wielkimi krokami zbliżamy się do największego zaćmienia Słońca w Polsce od 2015 roku. I choć nie będzie to ani zaćmienie całkowite, na które nasz kraj poczeka do kolejnego stulecia, ani obrączkowe, które za nieco ponad pół wieku ma szansę ujrzeć z nadwiślańskiego kraju młodsze pokolenie Polaków, to nie da się ukryć, że nadchodzące zjawisko będzie najbardziej emocjonującym na przestrzeni ostatnich lat i najgłębszym zaćmieniem częściowym od ponad siedmiu lat. Z dniem dzisiejszym, na dokładnie 3 miesiące przed wydarzeniem, na łamach bloga startuje nowa Astronomiczna Kampania Popularyzacyjna, którą tradycyjnie rozpoczniemy od głównego wpisu poradnikowego i filmowej zapowiedzi, aby przyjrzeć się szczegółom dotyczącym przebiegu częściowego zaćmienia Słońca 25 października 2022 roku.




Długo przyszło nam czekać na powtórkę większych emocji związanych z obserwacjami Księżyca zakrywającego tarczę Dziennej Gwiazdy na skalę, którą można nazwać już całkiem porządnym zaćmieniem. Mieliśmy wprawdzie w roku ubiegłym zaćmienie częściowe 10 czerwca, jednak jego faza maksymalna wahająca się między najsłabszą, a najbardziej dogodną pozycją obserwatora w Polsce od 4 do 16% sprawiała, że było to stosunkowo płytkie zaćmienie, znacznie mniej atrakcyjne od tego, którego możemy oczekiwać za 3 miesiące.

Co ciekawe, tym razem nigdzie na ziemskim globie nie wystąpi faza całkowita czy obrączkowa - stożek cienia przemknie jedynie w pobliżu Ziemi, a Polska znajdzie się mniej więcej w połowie strefy widoczności zjawiska, między obszarem najkorzystniejszym, a tym, który zobaczy jedynie zaćmienie brzegowe. Globalnie patrząc, najgłębsza faza częściowa wystąpi w pobliżu miejscowości Niżniewartowsk na dalekim wschodzie Rosji, gdzie Księżyc zakryje aż 82% tarczy słonecznej, zostawiając w czas maksimum widoczności jedynie wąski sierp Słońca.

Przebieg zaćmienia Słońca z terenu Polski

Zjawisko rozpocznie się około godz. 11:10 CEST przy elewacji Słońca na poziomie około 20-25 stopni nad południowo-wschodnim horyzontem. Różnice w czasie będą niewielkie, ale istotne dla osób planujących z możliwie wysoką dokładnością dokonać obserwacji bądź rejestracji I kontaktu - momentu zetknięcia się krawędzi tarczy Księżyca i Słońca, dlatego poniżej dostępna jest orientacyjna lista z wybranymi lokalizacjami w obrębie całej Polski. Od I kontaktu zaćmienie będzie postępować przynosząc efekt coraz wyraźniejszego nadgryzienia tarczy słonecznej przez Srebrny Glob, co swój kulminacyjny moment stanowiący najważniejszy czas obserwacji zjawiska przyniesie około godz. 12:19 CEST na wysokości około 23-28 stopni, w czasowych okolicach górowania Słońca nad lokalnym południkiem. W tym momencie nastąpi faza maksymalna zaćmienia, która będzie miała prawo zachwycić niezależnie od lokalizacji stając się największym częściowym zaćmieniem Słońca widocznym w Polsce od 20 marca 2015 roku. I tak, w przypadku Polski różnica w fazie maksymalnej między obszarami najbardziej uprzywilejowanymi (północny wschód) a najmniej korzystnymi (południowy zachód) wyniesie 14% - Podlasie ujrzy prawie połowę Słońca zakrytą Srebrnym Globem (46%), podczas gdy Dolny Śląsk może liczyć na 32% fazy maksymalnej. Widać zatem, że w porównaniu do płytkiego zaćmienia z 2021 roku nawet najbardziej "pokrzywdzone" regiony otrzymają szansę ujrzenia zaćmienia aż 8-krotnie głębszego, niż wyniosła najsłabsza faza maksymalna w roku ubiegłym. Po fazie maksymalnej częściowego zaćmienia Księżyc rozpocznie systematycznie odsłaniać coraz większą powierzchnię Dziennej Gwiazdy aż do całkowitego zsunięcia się z niej, co oznaczamy jako III kontakt - moment, w którym tarcza Srebrnego Globu po raz ostatni będzie styczna z krawędzią Słońca nastąpi około godz. 13:30 CEST na elewacji 22-26 stopni nad południowo-zachodnim horyzontem. Zaćmienie widoczne będzie przez około 140 minut z niewielkimi różnicami zależnie od miejscowości.

I kontakt. Krawędź tarcz Księżyca styka się z krawędzią tarczy słonecznej, rozpoczynając zaćmienie częściowe. W tym momencie Słońce będzie przebywać już ponad 21 stopni nad południow-wschodnim horyzontem.
Faza maksymalna zaćmienia częściowego z perspektywy Pomorza Gdańskiego (41%) wystąpi o godz. 12:19 CEST.
III kontakt. Krawędź tarczy Księżyca zsuwa się z krawędzi tarczy słonecznej, kończąc ostatecznie zaćmienie częściowe. Elewacja Słońca do tego momentu od  początku zjawiska zmieni się tylko w zakresie 2 stopni dzięki zaćmieniu dziejącemu się w trakcie górowania, gdy Słońce przechodzi przez południk niewiele zmieniając wysokość.

Poniżej w tabelce przykładowe momenty poszczególnych kontaktów oraz faza maksymalna, to jest procentowe zakrycie Słońca przez Księżyc w trakcie najgłębszego zaćmienia częściowego z perspektywy Polski. Kilka innych lokalizacji, m.in. Jelenia Góra, Przemyśl czy Biała Podlaska, porównanych zostało na filmowej wizualizacji zaćmienia.

Świnoujście - 35,22%
I kontakt - 11:09 CEST
maksimum - 12:14 CEST
III kontakt - 13:20 CEST

Bydgoszcz - 38,79%
I kontakt - 11:11 CEST
maksimum - 12:18 CEST
III kontakt - 13:27 CEST

Toruń - 39,42%
I kontakt - 11:11 CEST
maksimum - 12:19 CEST
III kontakt - 13:28 CEST

Warszawa - 41,43%
I kontakt - 11:13 CEST
maksimum - 12:23 CEST
III kontakt - 13:32 CEST

Kielce - 39,26%
I kontakt - 11:14 CEST
maksimum - 12:23 CEST
III kontakt - 13:33 CEST

Kraków - 37,31%
I kontakt - 11:15 CEST
maksimum - 12:23 CEST
III kontakt - 13:32 CEST

Olsztyn - 42,63%
I kontakt - 11:12 CEST
maksimum - 12:21 CEST
III kontakt - 13:30 CEST

Białystok - 45,16%
I kontakt - 11:14 CEST
maksimum - 12:25 CEST
III kontakt - 13:35 CEST

Lublin - 42,22%
I kontakt - 11:15 CEST
maksimum - 12:25 CEST
III kontakt - 13:36 CEST

Rzeszów - 40,00%
I kontakt - 11:16 CEST
maksimum - 12:26 CEST
III kontakt - 13:36 CEST

Gorzów Wielkopolski - 34,84%
I kontakt - 11:10 CEST
maksimum - 12:15 CEST
III kontakt - 13:22 CEST

Poznań - 36,52%
I kontakt - 11:11 CEST
maksimum - 12:18 CEST
III kontakt - 13:25 CEST

Łódź - 38,88%
I kontakt - 11:13 CEST
maksimum - 12:21 CEST
III kontakt - 13:30 CEST

Wrocław - 34,91%
I kontakt - 11:12 CEST
maksimum - 12:19 CEST
III kontakt - 13:26 CEST

Opole - 35,47%
I kontakt - 11:13 CEST
maksimum - 12:20 CEST
III kontakt - 13:28 CEST

Katowice - 36,36%
I kontakt - 11:14 CEST
maksimum - 12:22 CEST
III kontakt - 13:31 CEST

Porównanie wielkości fazy maksymalnej między obszarem północno-wschodniej a południowo-zachodniej części Polski na przykładzie Lipska i Jeleniej Góry. Różnica w fazie wynosi 14%. Zjawisko w Lipsku widoczne będzie 2 godziny 21 minut, w Jeleniej Górze około 2 godziny 12 minut.
Momenty kontaktów Księżyca z tarczą słoneczną i widoczność globalna zaćmienia. Godziny według strefy UT (CEST = UT+ 2 godziny). Pełny rozmiar schematu. Credit: NASA GSFC
Animacja ukazująca ruch strefy zaćmienia częściowego na Ziemi. Godziny według strefy UTC. Credit: NASA GSFC / A. T. Sinclair

JAK OBSERWOWAĆ CZĘŚCIOWE ZAĆMIENIE SŁOŃCA 25 X 2022 A.D.

Ponieważ obiektem naszych obserwacji będzie Słońce, pierwszą i nadrzędną kwestią o jakiej zawsze musimy pamiętać jest bezpieczeństwo. Wzrok utracić łatwo, zwłaszcza jeśli nieroztropnie spojrzymy na Słońce przez niezabezpieczone odpowiednio instrumenty. Do obserwacji zaćmienia nie potrzebujemy teleskopu. Więcej - nie potrzebujemy nawet lornetki. Jeszcze więcej - na upartego wystarczy para oczu plus coś, co może stanowić filtr: najlepiej choćby 10-centymetrowy kwadrat folii słonecznej ND-5, ale w ostateczności może to być odpowiednio ciemne szkło spawalnicze (co najmniej DIN 10, a jeszcze bezpieczniej DIN 12; jakość będzie jednak gorsza niż z folią ND-5).

Uprzedzając pytania, filtry typu płyta CD, zwykłe okopcone szkło czy dyskietka (o ile ktoś jakąś jeszcze znajdzie - najmłodsi czytelnicy bloga być może nigdy nie mieli jej w rękach) są filtrami, którzy część obserwatorów poleca, a część nie. Jeśli chodzi o mnie, tego typu zabawy zdecydowanie odradzam - pamiętajmy, że Słońce poza promieniowaniem ultrafioletowym czy widzialnym, emituje też promieniowanie podczerwone. Okopcone szkiełko promieniowanie podczerwone przepuszcza bardzo dobrze, więc nie widzę sensu ryzykowania, tym bardziej że za 8-10 zł możemy mieć kwadrat bezpiecznej folii ND-5, którą z powodzeniem możemy wykorzystać do obserwacji gołym okiem jak i z lornetką czy niewielkiej średnicy teleskopem, a jeśli nie potrzebujemy powiększenia - zaopatrujemy się za 8-10zł w zaćmieniowe okulary z folią ND-5 zamiast szkieł i obserwujemy zjawisko bezpiecznie od początku do końca, mając przy okazji gadżet na obserwacje większych grup plam, gdy te się pojawią.

Posiadając lornetkę mamy dwie możliwości obserwacji - albo metodą projekcji ekranowej, albo bezpośrednio, z nałożoną folią ND-5 na obiektywy lornetki. Metoda projekcji ekranowej nie wymaga posiadania filtrów obiektywowych, konieczne jest za to umieszczenie białej kartki / tektury (sztywniejszy materiał zapewni po prostu większą wygodę) w pewnej odległości od okularu lornetki. Obraz tarczy słonecznej rzutowany jest na ów ekran, który musi znajdować się w jednej osi z osią optyczną instrumentu, a obserwacja jest możliwa do dokonania dla większej ilości osób w tym samym czasie.

Metoda projekcji ekranowej z wykorzystaniem teleskopu soczewkowego na podobnej zasadzie jak z lornetką.
Metoda projekcji ekranowej z lornetką. Nieosłonięty jeden obiektyw lornetki kierowany jest na Słońce, po drugiej stronie okular rzuca obraz tarczy na biały ekran.


Niestety metoda taka niesie pewne istotne ograniczenia, z których największym jest nagrzewanie wewnętrznej konstrukcji przyrządu z powodu nieosłoniętych obiektywów. Zaleca się tu wykonywanie przerw w obserwacji poprzez zasłanianie obiektywów na kilka minut co pewien czas (tutaj ma znaczenie średnica obiektywów i jakość wykonania plus użyte materiały, ale dla lornetki 50 mm pojedyncza obserwacja nie powinna przekraczać 5 minut, po której dwukrotnie tyle czasu należałoby dać instrumentowi na oddanie ciepła) - w innym wypadku łatwo rozpocząć proces stapiania, zwłaszcza we wielu budżetowych modelach, gdzie wewnątrz lornetek producenci nie żałują plastiku, a gromadzona energia cieplna od naszego Słonka może szybko robić swoje z takim sprzętem. Z tego względu rzadko już stosuje się tą metodę, tym bardziej, że do dyspozycji mamy tak tanie i bezpieczne rozwiązania jak filtry ND-5, które dodatkowo o niebo podnoszą komfort obserwacji.

Standardowa lornetka o obiektywach 50 mm potrzebuje w tym wypadku jedynie dwóch kwadratów folii ND-5 (podstawowo sprzedawane są w kwadratach 10x10 cm, po 8-10 zł za jeden kwadrat) - wówczas każdy z nich nakładamy na oba obiektywy lornetki. Uczynić to można albo poprzez zrobienie odpowiednich oprawek z tektury, albo zwyczajną gumką recepturką - przy czym warto czynić to w miarę delikatnie, by przypadkiem nie przerwać, a zwłaszcza nie zadrapać folii.

Tyle wystarczy do w pełni bezpieczniej i komfortowej obserwacji zaćmienia, bez konieczności wykonywania przerw w obserwacji co kilka minut. Podobnie można postąpić posiadając teleskop, ale tu już warto zwrócić uwagę ile tej folii potrzebujemy. Przy teleskopach o średnicy do 90 mm wystarczy kwadrat 10x10 cm w podstawowej cenie, ale większe instrumenty będą wymagały odpowiednio więcej folii, co musimy uwzględnić przy zamówieniu (więcej o szczegółach bezpiecznych obserwacji słonecznych możecie czytać też w osobnym wpisie, który jest dostępny tutaj).

Jak przy każdym tego rodzaju zjawisku tak i tym razem przypomnę, aby bezwzględnie zrezygnować z obserwacji z wykorzystaniem samych filtrów okularowych - ostrzeżenie dotyczy głównie obserwatorów "teleskopowych"; pełne bezpieczeństwo zapewnią jedynie filtry obiektywowe umieszczane na przodzie instrumentu. Bardziej doświadczonym przypominać tego nie trzeba, ale nowicjuszom, zwłaszcza tym, którzy nieustannie lubią zaopatrywać się w teleskopy przez serwisy aukcyjne tę sugestię warto zaznaczać przy każdej okazji - w zestawach wystawianych na aukcje w tym serwisie kusi się nieświadomych nabywców dodatkowymi akcesoriami, wśród których często wyróżnić można okularowe filtry słoneczne, które nie są wystarczające i po rychłym nagrzaniu mogą pęknąć wprost w oko obserwatora. Należy więc korzystać wyłącznie z filtrów na obiektyw (folia Baadera ND-5), ewentualnie łączyć obiektywową folię ND-5 z innymi filtrami okularowymi np. wąskopasmowymi czy barwnymi wedle uznania.

*******

Kończąc, zachęcam wszystkich czytających ten tekst do obserwacji zaćmienia i poczynienia stosownych przygotowań w ekwipunku by takie obserwacje były nie tylko możliwe, ale przede wszystkim bezpieczne. O ile nie chcemy przyglądać się zjawisku z większym powiększeniem obrazu zadowalając się tym, co widzi nieuzbrojone oko już za kilkanaście złotych możemy się "uzbroić" w solarne okulary i cieszyć bezpiecznym podziwianiem wygryzionej przez Księżyc tarczy słonecznej. Wykorzystajmy fakt, że nadarza się nam okazja przyzwoicie długiej obserwacji i że jako Polska w całości będziemy mogli to zaćmienie śledzić - jeśli aura w jakimś momencie nie dopisze, to zawsze jest nadzieja na rozpogodzenia w dalszej części zjawiska, choćby na kilka chwil - ponad dwie godziny to bezpieczny margines w porównaniu do zjawisk krótkotrwałych, więc nie zważając na późniejsze prognozy pogody - bądźmy przygotowani do działania. Szczęśliwcom, którzy widzieli już jedno lub więcej całkowitych zaćmień Słońca zapewne nie zadrży serce w razie niepowodzenia, wszak nadchodzące zjawisko nie ma porównania z pełnym zaćmieniem Dziennej Gwiazdy, jednak tym, którzy emocjonują się zjawiskami zaćmieniowymi bez wątpienia wiele pozytywnych wrażeń zbliżające się zjawisko dostarczy. Korzystając z faktu, że do tych drugich należy piszący te słowa, cieszę się niezmiernie, że przed nami największe takie zjawisko od ponad siedmiu lat i ekscytując się już dziś nadchodzącym wydarzeniem zachęcam też Was do wyczekiwania, przygotowań i owocnych obserwacji częściowego zaćmienia Słońca 25 października Anno Domini 2022!


Kolejne teksty Astronomicznej Kampanii Popularyzacyjnej "Zaćmienie Słońca 25 X 2022 A.D." na łamach witryny w kolejnych tygodniach.

  f    t    yt   Bądź na bieżąco z tekstami, zapowiedziami, alarmami zorzowymi i wiele więcej - dołącz do stałych czytelników bloga na Facebookuobserwuj blog na Twitterzesubskrybuj materiały na kanale YouTube lub zapisz się do Newslettera.

Animacje i symulacje w tekście: NASA GSFC / Stellarium.
Dane dot. czasu kontaktów i faz zaćmienia wygenerowane dzięki NASA GSFC.

Komentarze

  1. Okazja jest spora jak to podkreśla ten pierwszy odcinek kampanii popularyzacyjnej, gdyż faza zaćmienia jest znaczna (będzie dość efektowne) a czas trwania długi (odporność na przelotne zachmurzenie).
    Warunki będą tym lepsze, że obiecujące będzie właściwie wszystko tj.
    - pora cyklu słonecznego (duża szansa na plamy zwiększające atrakcyjność);
    - pora roku (jesienne Słońce dogodne do obserwacji i rejestracji - mniej jaskrawe, chłodniejsze i niżej podczas górowania)
    - pora dnia (czas wokół górowania - małe zmiany wysokości Słońca).

    Dlatego teraz jest dobry moment, żeby zacząć myśleć spokojnie o tym jak przygotować się do obserwacji a może i rejestracji zdarzenia. Jak zapewnić sobie wolny czas, dogodną lokalizację, przygotować odpowiedni sprzęt, ewentualnie coś dokupić.

    Dobra robota Hawkeye, tak 3mać!

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Dzięki za ten komentarz! Rzeczywiście wraz z postępem obecnego cyklu jest szansa, że plamki urozmaicą widok - rok temu niby było ich trochę, w 2015 też, ale teraz chyba mamy większą szansę na coś bardziej okazałego bo takich grup systematycznie przybywa. Pozdrawiam

      Usuń
  2. Nie mogę się doczekać! Od 2015 roku nie widziałem zaćmienia z mojego podwórka. Taki sam odstęp czasu minął od 2008 roku do 2015. Bo to w 2011 obserwowałem poza miejscem zamieszkania. W zeszłym roku ewakuowałem się gdyż tylko w południowej Wielkopolsce były chmury. Trzymamy kciuki za pogodę :)

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Także Danielu nie mogę się doczekać! Niestety patrząc na prognozy od kilkunastu godzin wiem już, że o pierwotnym planie minimum mogę zapomnieć i teraz ucieszę się już z jakiejkolwiek chwili widoczności zaćmienia, w jakimkolwiek jego momencie. Oczywiście ucieszyłbym się z obserwacji/rejestracji fazy maksymalnej, ale widząc to co modele prognostyczne wyliczają już wiem, że trzeba się będzie cieszyć z dosłownie czegokolwiek. Powodzenia!

      Usuń

Prześlij komentarz

Zainteresował Ciebie wpis? Masz własne spostrzeżenia? Chcesz dołączyć do dyskusji lub rozpocząć nową? Śmiało! :-)
Jak możesz zostawić komentarz? - Instrukcja
Pamiętaj o Polityce komentarzy

W komentarzach możesz stosować podstawowe tagi HTML w znacznikach <> jak b, i, a href="link"