NIEBO NAD NAMI (9): Początek lepszego półrocza dla obserwatorów

Zbliża się wrzesień - miesiąc, w którym dzień zrówna się z nocą. W tym roku równonoc jesienna przypada 23 września o godz. 11:05. Od tej pory to noce będą już dłuższe od dni, a przewaga nocy w długości trwania nad dniami rosnąć będzie dalej aż do przesilenia zimowego. Za około trzy tygodnie rozpocznie się zatem to lepsze półrocze dla obserwatorów gwiazd w kwestii czasu dostępnego na nocne obserwacje nieba, to gorsze z kolei dla miłośników długich, letnich dni.

1 września Słońce (dane dla Pomorza) wzejdzie o godz. 05:51 i zajdzie o godz. 19:32, wznosząc się na maksymalną wysokość 44 stopni kątowych. Ostatniego dnia miesiąca pory wschodu i zachodu Słońca przesuwają się odpowiednio do 06:49 i 18:21. Deklinacja we wrześniu maleje ze wspomnianych 44 do 33 stopni kątowych. Bezksiężycowe noce czekają obserwatorów w ostatniej dekadzie miesiąca, gdyż kolejność faz naszego satelity przedstawia się następująco: I kwadra 4 września, pełnia 12 września, III kwadra 20 września i nów 27 września.

Widoczność planet we wrześniu:

MERKURY - pierwsza połowa miesiąca będzie znakomitą okazją na wypatrzenie Planety Kupców na niebie porannym. Będzie to drugi i ostatni jak to bywa okres najlepszej widoczności tej planety w całym roku. Poprzednio podobne warunki miały miejsce wiosną tego roku. 1 września planeta wschodzi o godz. 04:09 i o godz. 04:51, tj. na godzinę przed wschodem Słońca planeta świecić będzie na wysokości 6 stopni kątowych. 3 dnia miesiąca, kiedy to Merkury znajdzie się w maksymalnej elongacji zachodniej od Słońca, na około 30 minut przed jego wschodem planeta znajdzie się na wysokości 10 stopni kątowych. Będzie to dobra okazja to podjęcia prób obserwacji pierwszej planety naszego układu słonecznego. Warto ją wykorzystać tym bardziej, że planeta ta krąży dookoła Słońca bardzo szybko i od połowy miesiąca warunki szybko będą się pogarszać. Już 28 września Merkury znajdzie się w górnej koniunkcji ze Słońcem i przejdzie na niebo wieczorne, ale warunki wieczornej widoczności nie będą już tak dobre jak we wrześniowe poranki.

WENUS - planeta znajduje się zbyt blisko Słońca i  w tym miesiącu jest nie widoczna.

MARS - choć warunki obserwacyjne są jeszcze trudne, już od pewnego czasu pojawiają się relacje amatorów z obserwacji planety, podczas których można było z trudem wypatrzeć niewielką tarczkę o średnicy kątowej 5 sekund. 1 września planeta wschodzi  o godz. 01:00, 30 września kwadrans szybciej. Na początku miesiąca obiekt znajduje się w rejonie gwiazdozbioru Bliźniąt, z końcem miesiąca przemieści się w kierunku Raka. Na początku miesiąca w godzinę przed wschodem Słońca, Mars znajdzie się na wysokości ponad 31 stopni kątowych. Gołym okiem dostrzeżemy go bez trudu jako obiekt gwiazdopodobny o jasności 1,2 mag. Czas na jego najlepsze obserwacje zacznie się jednak w okolicach opozycji, która przypadnie w marcu 2012 roku.

JOWISZ - planeta zmierza ku październikowej opozycji i warunki jej obserwacji stale się poprawiają. Jowisz widoczny jest już przez znaczną część nocy i w drugiej jej połowie góruje na wysokości aż 49 stopni kątowych. Średnica tarczy planety 1 września wynosi 44 sekundy kątowe, pod koniec miesiąca 47 sekund. To już duża wartość, pozwalająca osobom dysponującym niewielkimi teleskopami obserwować tarczę planety i najwyraźniejsze struktury w jej atmosferze. Posiadacze lornetek przy stabilnej atmosferze i bardzo dobrych warunkach pogodowych mogą próbować dostrzec bardzo maleńką tarczkę planety i bez problemu jej cztery galileuszowe księżyce, śledząc zmiany ich położenia względem planety każdej kolejnej nocy. Jowisz we wrześniu świeci ze stałą jasnością -2,8 mag i znajduje się w gwiazdozbiorze Barana.

SATURN - planeta zachodzi niemal zaraz po Słońcu i jej obserwacje w tym miesiącu są niemożliwe.

URAN - przez cały miesiąc planeta świeci równą jasnością 5,7 mag i znajduje się w gwiazdozbiorze Ryb, w najbardziej dogodnym położeniu dla obserwatorów w całym roku. Do jego dostrzeżenia przyda nam się lornetka i ciemne miejsce obserwacyjne. Teleskopy amatorskie o średnicy minimum 4 cali i powiększeniu ponad 100-120 razy są w tanie ukazać małą tarczkę planety o niebieskawo-zielonym zabarwieniu. Planeta góruje kwadrans po 02:00 na wysokości 36 stopni kątowych i zmierza ku opozycji, która przypadnie 27 września.

NEPTUN - planetę tę możemy próbować odnaleźć tylko w pierwszych kilkunastu nocach w pierwszej połowie nocy w gwiazdozbiorze Wodnika. Rozmiar tarczy planety wynoszący zaledwie 3 sekundy kątowe uniemożliwia dostrzeżenie tarczki planety przez amatorskie teleskopy, ale pozwala ją odróżnić od pobliskich gwiazd. Jasność Neptuna we wrześniu wynosząca 7,8 mag czyni go obiektem trudnym dla obserwatorów dysponujących sprzętem o niewielkiej średnicy obiektywu.

Ważniejsze zjawiska astronomiczne przypadające we wrześniu, 

widoczne z terenów Polski:

- 22-30.09 - poranna widoczność stacji kosmicznej ISS - w tym miesiącu, w odróżnieniu od poprzedniego, na obserwacje przelotów ISS musimy się wybrać przed wschodem Słońca. Szczegóły przelotów (dane dla Pomorza) zawarte są w poniższej tabeli.

Data	Mag	Początek			Maksimum			Koniec
		Czas	Wys.	Az.	Czas	Wys.	Az.	Czas	Wys.	Az.
22.09	-0.8	06:09:48	10	S	06:11:58	17	SSE	06:14:08	10	ESE
23.09	-0.3	05:13:00	10	SSE	05:13:44	11	SE	05:14:27	10	SE

24.09	-1.4	05:48:06	10	SSW	05:50:42	23	SSE	05:53:18	10	E
25.09	-0.9	04:50:46	11	S	04:52:23	15	SSE	04:54:21	10	ESE
26.09	-1.9	05:26:56	12	SW	05:29:25	30	SSE	05:32:16	10	E
27.09	-1.5	04:30:46	21	SSE	04:31:01	21	SSE	04:33:31	10	E
27.09	-2.7	06:03:32	10	WSW	06:06:38	47	S	06:09:43	10	E
28.09	-2.4	05:06:47	25	SSW	05:08:07	37	SSE	05:11:07	10	E
29.09	-1.5	04:10:32	24	SE	04:10:32	24	SE	04:12:26	10	E
29.09	-2.9	05:42:47	14	WSW	05:45:21	51	S	05:48:28	10	E
30.09	-2.8	04:46:29	43	S	04:46:47	45	S	04:49:52	10	E
30.09	-2.8	06:19:29	10	W	06:22:36	47	S	06:25:41	10	ESE

Po kliknięciu na datę w wybranym przelocie ukaże się mapka z trajektorią, jaką poruszać się będzie stacja ISS we wskazanym przelocie. Źródło: Heavens-Above.com

- 16.09 - koniunkcja Księżyca i Jowisza - zjawisko widoczne będzie w pierwszej połowie nocy. Już około 21:00 będziemy mogli skierować oczy na wschodni horyzont, by podziwiać to złączenie. Podczas największego zbliżenia się obu obiektów, separacja wyniesie tylko 3 stopnie kątowe. Wieczór wcześniej, Księżyc, który zawieszony będzie wyżej od Jowisza, będzie dzieliła odległość 10 stopni kątowych od najlepiej w tym miesiącu widocznej planety.

- 23.09 - koniunkcja Księżyca i Marsa - na kilka godzin przed początkiem astronomicznej jesieni, Księżyc znajdzie się w koniunkcji z Marsem. Separacja między obiektami wyniesie 5 stopni kątowych. Zjawisko będzie widoczne na niebie wschodnim. Przy sprzyjających warunkach można będzie obserwować również światło popielate Srebrnego Globu, ponieważ będzie to już w dwie doby po III kwadrze, oświetlenie powierzchni wynosić więc będzie około 30%.

- 23.09 - równonoc jesienna - początek astronomicznej jesieni.

- 24-26.09 - poranna widoczność Księżyca - jako, że zaczynamy jesień, pojawią się znakomite warunki obserwacyjne Księżyca będącego bardzo cienkim sierpem, na niebie porannym. Choć nasz satelita będzie już krótko przed kolejnym nowiem, nad ranem zaistnieją bardzo dobre warunki do jego obserwacji dość wysoko na wschodnim niebie. Przeciwną sytuację mamy zawsze na początkach wiosny, kiedy to młody Księżyc widoczny jest bardzo długo po zachodzie Słońca. Te poranki będą dobrą okazją do tego, by wypatrzeć na niebie cienki sierp, niekoniecznie zawieszony nisko nad horyzontem. Właściciele aparatów fotograficznych mogą się pokusić o próby fotograficzne światła popielatego, widocznego tym lepiej im mniejsza faza Księżyca. Trzeba jednak pamiętać, że wraz z malejącą fazą, maleje też wysokość kątowa na niebie, a rośnie jasność nieba.

- 01-30.09 - widoczność komety C/2009 P1 (Garradd) - kometę będzie można odnaleźć za pomocą lornetki przez cały miesiąc, kiedy to będzie się ona znajdować w rejonach gwiazdozbiorów Strzały i Herkulesa. Kometa obecnie ma jasność około 8 mag, ale w lornetkach typu 7x50 czy 10x50 jest już dostrzegalna. Najbardziej korzystne warunki obserwacyjne w tym miesiącu wystąpią w ostatnich dniach września, kiedy Księżyc będzie bliski nowiu, a niebo nie będzie dodatkowo rozświetlane. Do przewidywanego maksimum jasności komety i jej najlepszego czasu obserwacji pozostało około 6 miesięcy, nie mniej próby jej dostrzeżenia można już śmiało podejmować. Szczególną uwagę należy zwrócić podczas drugiej wrześniowej nocy. Wówczas to kometa znajdować się będzie w bardzo niewielkiej odległości od Wieszaka - asteryzmu gwiazd widocznego nieco w prawa stronę od gwiazdozbioru Strzały.

- 01-30.09 - widoczność Drogi Mlecznej - wrzesień to drugi po sierpniu miesiąc z tak dobrze widocznym pasmem naszej galaktyki, ciągnącym się od horyzontu południowo-zachodniego po północno-wschodni, przecinającym po drodze okolice zenitu. Aby dostrzec wyraźne pojaśnienie na niebie będące smugą Drogi Mlecznej trzeba jednak przebywać możliwie daleko od miast i miejsc wzbogaconych o latarnie i innego typu oświetlenia. Niebo musi być naprawdę ciemne, abyśmy mogli podziwiać świetliste pasmo galaktyki, w której się znajdujemy. Każde, nawet niewielkie światło może zepsuć cały efekt.

Kometa C/2009 P1 (Garradd) w towarzystwie asteryzmu znanego jako Wieszak - układ gwiazd w istocie przypominający odwrócony w pionie wieszak.

Koniunkcja Księżyca z Jowiszem. Im szybciej wybierzemy się na obserwacje, tym mniejsza separacja zachodzić będzie pomiędzy dwoma obiektami.

Spotkanie Księżyca z Czerwoną Planetą. Choć dystans dzielący oba obiekty będzie wynosił 5 stopni kątowych, warto udać się na te obserwację. Możliwe, że widoczne stanie się światło popielate Księżyca.

Początki jesieni to dobry czas na obserwacje Księżyca w niewielkiej fazie bliskiej nowiu, przy jednocześnie sporej wysokości kątowej nad horyzontem.

Niebo południowe na początku miesiąca o godz. 22:00.

Niebo północne na początku miesiąca o godz. 22:00.

Linki:

- wątek na forum dotyczący aktualnych warunków pogodowych,

- wątek na forum dotyczący obserwacji komety C/2009 P1 (Garradd),

- wątek na forum dotyczący obserwacji przelotów Międzynarodowej Stacji Komicznej ISS.

W razie chęci zasięgnięcia porady, powymieniania się własnymi doświadczeniami z innymi obserwatorami nieba lub po prostu chęci pobycia wśród osób dzielących tę samą pasję zapraszamy na Forum Astronomiczno Meteorologiczne, zachęcając do założenia konta i udziału w forumowych dyskusjach.