NIEBO NAD NAMI (7): Gdy sierp Księżyca zakrywa Króla Planet...

Rozpoczyna się lipiec. Miesiąc, w którym wciąż mamy do czynienia z okresem białych nocy. Dni wprawdzie ulegają już skracaniu, jednak zanim to naprawdę poczujemy minie jeszcze kilka tygodni. W 2012 roku niebo robi jednak wszystko, by czas krótkich nocy wspominany był później możliwie dobrze - czas białych nocy wzbogacony będzie bowiem o jedno z najważniejszych zjawisk astronomicznych tego roku. Drugi hit obserwacyjny, czyli zachodzące co kilka lat zakrycie Jowisza przez Księżyc. Poza nim nieustannie możemy polować na obłoki srebrzyste, które w tym roku stały się widoczne nad Polską zaskakująco szybko.

Dzień skraca się od czasu niedawnego przesilenia letniego. 1 lipca (dane dla Pomorza) Słońce wschodzi o godz. 04:22 i zachodzi o godz. 21:15. Pod koniec miesiąca Dzienną Gwiazdę możemy dostrzec od godz. 05:01 do godz. 20:40. W ciągu 31 dni miesiąca wysokość kątowa Słońca w czasie górowania maleje z 59 do 54 stopni. Bezksiężycowe noce przypadną od połowy miesiąca za sprawą następująco kształtujących się faz Srebrnego Globu: pełnia 4 lipca, III kwadra 11 lipca, nów 19 lipca i I kwadra 26 lipca.

Widoczność planet w lipcu:

MERKURY - widoczny w bardzo trudnych warunkach w około 30 minut po zachodzie Słońca jedynie w pierwszym tygodniu lipca. W kolejnych dniach planeta będzie zbliżać się do Słońca i jej obserwacje nie będą możliwe.

WENUS - po tranzycie na tle Słońca w poprzednim miesiącu, najjaśniejsza z planet przeszła na niebo poranne, rozpoczynając drugi sprzyjający okres obserwacji w tym roku, choć tym razem przed wschodem Słońca. 1 lipca planeta wschodzi około godzinę przed Słońcem, a w momencie jego wschodu, wysokość Wenus wynosi ponad 10 stopni kątowych. Pod koniec miesiąca planeta wschodzi około godz. 01:45 CEST i w momencie wschodu Słońca wspina się na wysokość niemal 27 stopni kątowych. Jasność obiektu jest w lipcu stała i wynosi -4,4 mag. W ciągu miesiąca rozmiar tarczki maleje z 44,6 do 28,3 sekund kątowych. Lipiec (zwłaszcza pierwsza jego połowa) jest ostatnim miesiącem tego okresu widoczności, w którym Wenus ukazywać się będzie nam w postaci sierpa, stającego się coraz grubszym z biegiem dni. W ciągu miesiąca faza planety wzrośnie z 16% do 40%. Planeta przebywa w gwiazdozbiorze Byka, w niedalekiej odległości od Jowisza świecącego kilka stopni wyżej.

MARS - sezon zmierza ku końcowi. Od tegorocznej opozycji minęły cztery miesiące i rozmiary kątowe planety są już zbyt małe, by obserwacje amatorskim sprzętem mogły ujawnić coś więcej poza czerwonawym punktem bez szczegółów. Obiekt jest widoczny w gwiazdozbiorze Panny przez około 2 godziny po zachodzie Słońca. Więcej o kończącym się już okresie obserwacji Czerwonej Planety pisałem w głównym artykule jej poświęconym.

JOWISZ - na początku miesiąca wschodzi już około godz. 02:15 CEST. Na około godzinę przed wschodem Słońca planeta świeci na wysokości 8 stopni kątowych (1 lipca) i 31 stopni kątowych pod koniec miesiąca. Jasność planety rośnie z -2,1 do -2,2 mag, a rozmiar kątowy z 33,9 do 35,9 sekund. Podobnie jak Wenus, tak i Jowisz znajduje się obecnie w gwiazdozbiorze Byka. 15 lipca dojdzie do zakrycia planety przez zmierzający do nowiu Księżyc. Szczegóły obserwacji zakrycia można odnaleźć w głównym artykule poświęconym zjawisku.

SATURN - przebywa w gwiazdozbiorze Panny i jego obserwacje możliwe są przez około dwie godziny po zachodzie Słońca. 1 lipca godzinę po zachodzie Dziennej Gwiazdy wysokość kątowa obiektu wynosi nieco ponad 20 stopni, 31 lipca wysokość ta maleje do 12 stopni. Rozmiary kątowe Saturna maleją w tym miesiącu z 17,4 do 16,6 sekund, a jasność spada z 0,7 do 0,8 mag. Lipiec to ostatni dobry miesiąc obserwacji Saturna w aktualnym okresie jego widoczności.

URAN - znajduje się w gwiazdozbiorze Ryb i wschodzi około 30 minut po północy na początku miesiąca i około godz. 22:30 CEST pod koniec miesiąca. jej obserwacje są więc możliwe przez drugą część nocy. Jasność obiektu jest w tym miesiącu stała i wynosi 5,8 mag. Rozmiar kątowy planety rośnie z 3,5 do niemal 4 sekund kątowych, a to wciąż zbyt mało, by amatorskim sprzętem można było dostrzec coś więcej poza niebieskawo-zielonym punktem.

NEPTUN - znajduje się w gwiazdozbiorze Wodnika. Na początku miesiąca wschodzi 30 minut przed północą, pod koniec miesiąca około godz. 21:30 CEST. W przyszłym miesiąca planeta znajdzie się w opozycji, ale ze względu na niewielkie rozmiary kątowe jest bardzo trudnym obiektem dla amatorskich obserwacji. Jasność w lipcu jest stała i wynosi 7,8 mag, co sprawia, że lornetka stanowi minimum sprzętowe niezbędne do zlokalizowania obiektu.

Ważniejsze zjawiska astronomiczne przypadające w lipcu,

widoczne z terenów Polski:

- 09.07 - koniunkcja Wenus z Aldebaranem - poranne spotkanie najjaśniejszej planety z najjaśniejszą gwiazdą Byka. W czasie największego złączenia, dystans dzielący oba obiekty wyniesie zaledwie 50 minut kątowych. Obserwacje warto przeprowadzić około godz. 03:00-03:30 z terenu posiadającego odsłonięty horyzont północno-wschodni. Na godzinę przed wschodem Słońca wysokość obiektów wynosić będzie nieco ponad 6 stopni, każde zabudowania mają więc w tym przypadku znaczenie dla powodzenia obserwacji.

- 15.07 - zakrycie Jowisza przez Księżyc - hit miesiąca i drugie pod względem wyjątkowości zjawisko astronomiczne 2012 roku. Zaraz po zeszłomiesięcznym tranzycie Wenus, zakrycie Jowisza przez sierp Księżyca to największa atrakcja dla wszystkich miłośników astronomii, tym razem nie wymagająca posiadania jakiegokolwiek sprzętu optycznego, choć oczywiście w miarę możliwości warto jakimś się wesprzeć. Szczegóły dotyczące obserwacji zakrycia zawarłem w głównym wpisie poświęconym zjawisku.

- 24.07 - koniunkcja Księżyca z Marsem - na około dobę przed I kwadrą, Księżyc zbliży się do Czerwonej Planety. Dystans dzielący oba obiekty wyniesie podczas największego zbliżenia niespełna 4 stopnie kątowe. Obserwacja zjawiska możliwa będzie w około pół godziny po zachodzie Słońca, przez następne 60 minut do chwili zachodu Księżyca. W celu obserwacji zjawiska warto znaleźć się poza terenami zabudowaniami, z odsłoniętym południowo-zachodnim horyzontem.

- 25.07 - koniunkcja Księżyca ze Spiką - warunki obserwacje zbliżone do tych z poprzedzającego wieczora. Księżyc w I kwadrze zbliży się do najjaśniejszej gwiazdy Panny na dystans zaledwie 1 stopnia 10 minut. Koniunkcję możemy obserwować po zachodzie Słońca do około godz. 22:15.

- 01-31.07 - obłoki srebrzyste - ostatni miesiąc okresu białych nocy to okazja do prób obserwacji obłoków srebrzystych. Chmur tych, zawieszonych ponad atmosferą, na wysokości od 75 do nawet 100 km wysokości należy wypatrywać na niebie północno-zachodnim, północnym i północno-wschodnim. Niekiedy pojawiają się one już w kilkadziesiąt minut po zachodzie Słońca, ale w ich przypadku każda noc jest inna i pory ich występowania mogą się znacząco różnić.

Wizualizacje dzięki Stellarium.

Dane dotyczące jasności i rozmiarów kątowych planet na podstawie obliczeń CalSky.