Opozycja Marsa 2020: Kompendium dla obserwatorów + wizualizacje wideo

Przed nami pierwsze zbliżenie Czerwonej Planety od czasu Wielkiej Opozycji Marsa z 27 lipca 2018 roku. Po nieco ponad dwóch latach znów wkraczamy w okres korzystnych warunków obserwacyjnych naszego planetarnego sąsiada, a jako że będzie to pierwsza opozycja po tej wielkiej, będziemy mieć do czynienia z jeszcze lepszymi okolicznościami na podziwianie tej planety, niż w 2018 roku mimo nieco większego dystansu do Marsa. W dzisiejszym zbiorczym tekście zapraszam na serię wskazówek i informacji związanych z obserwacjami Czerwonej Planety w nadchodzących jesiennych miesiącach.

Spis treści 
(możesz przeskoczyć od razu do wybranego rozdziału)

1. O najbliższej opozycji. Porównanie z poprzednią, przewagi obecnej.
2. Efemerydy i kalendarzyk wybranych wydarzeń z całego sezonu widoczności Marsa.
3. Porady sprzętowe.
3.1. Lornetki
3.2. Teleskopy
3.3. Filtry okularowe
4. Wizualizacja wideo:
4.1. Szczegółowa wizualizacja widoczności w okresie opozycji.
4.2. Ruch ogólny Marsa od 1 X do 31 XII 2020 r.
4.3. Zestawienie przykładowych obrazów w zależności od wykorzystanego teleskopu i zastosowanej ogniskowej, dla wyrobienia sobie oceny co do wielkości kątowej tarczy Marsa w amatorskich obserwacjach.

Opozycja Marsa 2020. Przewagi nad Wielką Opozycją z 2018 roku

Opozycja naszego planetarnego sąsiada przypada średnio przynajmniej co 780 dni, a więc co dwa lata z pewną nawiązką - jest więc to dość długi synodyczny okres obiegu wokół Słońca. Dobre warunki obserwacyjne nie zachodzą dla nas tutaj tak często, jak choćby w przypadku Jowisza czy Saturna, których opozycje przypadają każdego roku, co około 13 miesięcy dając raz za razem po kilka miesięcy dobrej widoczności planety. Sprzyjające warunki widoczności Marsa tym bardziej powinniśmy wykorzystać, ponieważ po zakończeniu aktualnego sezonu obserwacyjnego, na kolejny związany z opozycją przyjdzie nam znowu czekać przeszło dwa lata - do grudnia 2022 roku. Spróbujmy zatem się sprężyć w przygotowaniach i wykorzystajmy tegoroczną opozycję i miesiące ją okalające tak bardzo, jak to tylko będzie możliwe.

Nadchodząca opozycja Marsa przypadnie 13 października 2020 r.. Kilka dni wcześniej, 6 października podczas największego zbliżenia, dystans do Czerwonej Planety zmaleje do 62,07 mln km. Sam dzień opozycji mimo, że jest najkorzystniejszym momentem w roku na obserwacje danej planety i wyznaczającym moment dokładnego znalezienia się Ziemi między Słońcem a Marsem, nie jest tym jedynym dniem, w którym warunki widoczności są najlepsze - śmiało tutaj możemy mówić o okresie rozpoczynającym się kilka tygodni przed opozycją i trwającym do 2 miesięcy po niej. Z praktycznego punktu widzenia naszego hobby, idą za tym ważne i uwielbiane przez wszystkich pasjonatów nieba skutki.

Przede wszystkim w okresie przechodzenia przez opozycję dystans pomiędzy Ziemią a daną planetą staje się najmniejszy w całym roku (lub szerzej - w okresie synodycznym dla danej planety, jako że w przypadku Marsa opozycje zdarzają się dwa razy rzadziej). Taki najmniejszy dystans pomiędzy obiektami przekłada się na rozmiary kątowe. Z perspektywy Ziemi planeta osiąga największą średnicę kątową, co jest szczególnie istotne dla posiadaczy teleskopów w obserwacjach tarczy i wyraźniejszych cech jej powierzchni / atmosfery. W końcu, położenie po drugiej stronie Ziemi względem Słońca czyni z takiej planety obiekt oświetlony w całości (faza wynosi 100%) - planeta znajduje się w pełni, co w połączeniu z największą średnicą kątową skutkuje osiągnięciem przez planetę maksymalnej jasności w roku, do docenienia czego nie potrzeba już żadnego sprzętu optycznego, bo efekt ten staje się doskonale widoczny nieuzbrojonym okiem.

Najlepsze, najkorzystniejsze opozycje Marsa zachodzą w grupach 2 opozycji co 15 i 17 lat, kiedy jego najmniejszy dystans względem Ziemi pokrywa się z przejściem przez peryhelium (punkt orbity najbardziej zbliżony ku Słońcu). Czas pomiędzy jedną a drugą opozycją (czyli okres synodyczny) waha się w jego przypadku pomiędzy 765 a 800 dniami, przekraczając tym samym nieco ponad 2 lata - w tym okresie Mars dokonuje pełnego obiegu wokół Słońca. Obserwowany z Ziemi, Mars podążając na wschód przemierza w tym czasie jeden do dwóch z dwunastu zodiakalnych gwiazdozbiorów wzdłuż ekliptyki. Po okresie 32 lat planeta powraca do pozycji na orbicie, w której zaczęła przemierzanie tych 12 gwiazdozbiorów. Najlepsza opozycja była tą ostatnią jak do tej pory, zatem nadchodząca w 2020 roku będzie pierwszą z pogarszających, choć za chwilę okaże się, że nie ma co się zbytnio przejmować.

Dla porównania podczas Wielkiej Opozycji Marsa dwa lata temu odległość między planetami - Błękitną i Czerwoną - wynosiła 57,59 mln km. Te blisko 4,5 miliona kilometrów różnicy w minimalnym dystansie względem Ziemi przełożą się na szczęście na niezbyt duże - choć pewne owszem - różnice w jasności i rozmiarach kątowych tarczy planety. W czasie największego zbliżenia 6 października jasność Marsa ulegnie wzrostowi do -2,62 mag., a średnica tarczy do 22,56 sekundy kątowej. W porównaniu do opozycji z 2018 roku jest to nieco niższy blask (było wówczas -2,80 mag.) choć nadal bardzo wysoki, z kolei tarcza będzie mniejsza o 1,75 sekundy łuku (we Wielkiej Opozycji wynosiła ona 24.31 sekund), co z perspektywy amatorskich obserwacji nie stanowi wyraźnego pogorszenia i może być traktowane śmiało jako porównywalna "półka jakościowa" z wielkością Marsa widzianą przed dwoma laty.

Od góry: tarcza Marsa podczas Wielkiej Opozycji w 2018 roku; po środku dla opozycji 2020, na dole animacja porównująca wielkość kątową tarczy między tymi dwiema opozycjami. Widok dla teleskopu Schmidta-Cassegraina 8" f/10 (średnica 203 mm, ogniskowa 2032 mm, bez Barlowa, z okularem 6 mm = powiększenie 338-krotne). Więcej przykładowych porównań teleskopowych w materiale wideo.

Mimo, że z obliczeń efemerydalnych dotyczących jasności i średnicy obiektu można odnieść wrażenie, że będzie gorzej - bo rzeczywiście - po Wielkiej Opozycji siłą rzeczy musi być i jest gorzej pod tym względem, to jednak jest jeszcze inna cecha widoczności, która będzie determinować nadchodzący okres widoczności Marsa jako co najmniej równie atrakcyjny - a najprawdopodobniej - jeszcze atrakcyjniejszy niż w sezonie przed dwoma laty. Tą cechą będzie obecność Czerwonej Planety w gwiazdozbiorze Ryb, co z kolei wiąże się z osiąganiem przez Marsa bez porównania korzystniejszych, wyższych elewacji nad horyzontem, o których w 2018 roku (jak zresztą podczas każdej Wielkiej Opozycji) mogliśmy z naszych szerokości geograficznych jedynie pomarzyć. O ile w roku 2018 wysokość Marsa nad horyzontem podczas górowania wynosiła od 9 do jedynie 14 stopni między północnymi a południowymi krańcami Polski, o tyle teraz będzie ona z wszystkich regionów wzrastać do około 45 stopni, przynosząc nam możliwość ujrzenia Marsa nawet 5-cio krotnie wyżej, niż w trakcie górowania w czas poprzedniej opozycji.

I właśnie ta różnica w elewacji będzie decydującym czynnikiem sprawiającym, że całościowo warunki obserwacyjne Marsa w czasie opozycji 2020 będą znacznie bardziej sprzyjające Polskim obserwatorom od tych sprzed dwóch lat, pomimo, że dystans między Ziemią a Czerwoną Planetą - a w konsekwencji jasność i średnica kątowa będą delikatnie gorsze. Bardziej zatem aniżeli smucąc się z pogorszonych jasności i wielkości tarczy Marsa w teleskopie względem wakacyjnego okresu 2018 roku powinniśmy być uradowani, że wędrować będzie on bez porównania wyżej - a tym samym dłużej każdej nocy, niż miało to miejsce podczas ostatniego zbliżenia do Ziemi. Ponadto jest znacznie bardziej pewne, że za sprawą wyższej elewacji częściej będzie nam dane "wstrzelić się" w okresy spokoju w ziemskiej atmosferze - która swoją drogą też będzie cieńsza między nami a górującym Marsem, co może sprawić, że suma summarum uda się uzyskać znacznie ostrzejsze, kontrastowe i lepsze obrazy Czerwonej Planety w obserwacjach wizualnych czy fotografii, niż gdy była nieco większa kątowo dwa lata temu, ale wznosząc się bardzo nisko ponad horyzont, niczym Słońce po przesileniu zimowym, a tym samym będąc podatną na falowanie obrazu, kiepski seeing (zwłaszcza przy rozgrzanej letniej atmosferze) i gorszy jakościowo obraz.

Przed dwoma laty wspominałem, że gdyby odnieść ruch Marsa nad horyzontem do ruchu Słońca, opozycja 2018 roku wiązała się z pokonywaniem przez niego drogi krótszej (de facto gorszej) niż Dzienna Gwiazda czyni to w przesilenie zimowe (nawet wówczas jest ona wyżej z perspektywy Polski, niż był Mars we Wielkiej Opozycji). Tymczasem teraz przejście Marsa do gwiazdozbioru Ryb na znacznie bardziej wysunięte ku północy deklinacje przełoży się na zakreślanie przez niego drogi nad horyzontem jeszcze korzystniejszej od drogi pokonywanej przez Słońce 2-3 tygodnie po równonocy wiosennej lub 2-3 tygodnie przed równonocą jesienną, a wiec osiągającej połowę wysokości nieba między horyzontem a zenitem. To ogromna różnica na plus, więc nie zmarnujmy okazji, tym bardziej, że skoro Wielka Opozycja minęła to każda kolejna będzie jeszcze słabsza, aż w roku 2027 stanie się najmniej korzystna i proces odwróci się na nowo ku Wielkiej Opozycji 2035 roku - bo te powtarzają się cyklicznie co 15 i 17 lat.

Efemerydy i kalendarzyk wybranych wydarzeń w sezonie widoczności Marsa 2020/2021

Info-grafika. Schemat zmian rozmiarów kątowych tarczy Marsa w trakcie opozycji minionych i nadchodzących z uwzględnieniem odległości i obserwowanej jasności planety. Otwórz pełny rozmiar (w nowej karcie).

Jak już niejednokrotnie było na tym blogu omawiane, okresy zbliżone do opozycji stanowią najdoskonalszy czas w roku do obserwacji danej planety górnej. W trakcie opozycji planeta znajduje się dokładnie po przeciwnej stronie Ziemi niż Słońce (Słońce, Ziemia po środku i planeta ustawiają się w linii), co przekłada się na całonocną widoczność danej planety w takim okresie. Jej wschód następuje wraz z zachodem Słońca, górowanie na najwyższych elewacjach (zależnych od szerokości geograficznej obserwatora) ma miejsce około lokalnej północy, a zachód następuje nieopodal świtu. Dla nas jako obserwatorów mieszkających na półkuli północnej, górowanie w okolicach północy następuje nad południowym horyzontem, dla półkuli południowej - nad północnym.

Poniżej zamieszczam dokonane w CalSky obliczenia efemerydalne dla Marsa od 15 września do końca 2020 roku obowiązujące dla całej Polski. Ostatnie 3 kolumny - czasy wschodów, górowania i zachodów są przykładowe i dotyczą tylko Gdańska.

Mars
Date       RA  (J2000)  Dec  Const- Mag-   Radius  Delta   Elonga-  Dia-   dRA   dDec    Rise   Transit   Set  
                             ella. nitude                   tion   meter                        Time   h       
2020     h  m   s    o  '  "         mag     AU      AU      o      "      "/h    "/h    h  m   h  m   o   h  m 
Sep 15   1:48:48.0  +6:44:00  Psc   -2.1  1.39420 0.44769 144.4 W 20.92   -11.1   -1.8  20h12m  2h57m 43  9h38m
    16   1:48:28.3  +6:43:09  Psc   -2.2  1.39480 0.44491 145.4 W 21.05   -13.3   -2.4  20h08m  2h53m 43  9h33m
    17   1:48:05.2  +6:42:06  Psc   -2.2  1.39541 0.44223 146.5 W 21.18   -15.4   -2.9  20h03m  2h48m 43  9h29m
    18   1:47:38.7  +6:40:49  Psc   -2.2  1.39603 0.43966 147.6 W 21.30   -17.5   -3.5  19h59m  2h44m 43  9h24m
    19   1:47:08.9  +6:39:20  Psc   -2.2  1.39666 0.43720 148.7 W 21.42   -19.5   -4.0  19h55m  2h40m 43  9h20m
    20   1:46:35.7  +6:37:38  Psc   -2.3  1.39731 0.43486 149.8 W 21.54   -21.6   -4.5  19h50m  2h35m 43  9h15m
    21   1:45:59.4  +6:35:45  Psc   -2.3  1.39797 0.43263 150.9 W 21.65   -23.6   -5.0  19h46m  2h30m 43  9h10m
    22   1:45:19.9  +6:33:40  Psc   -2.3  1.39864 0.43052 152.0 W 21.75   -25.5   -5.4  19h42m  2h26m 43  9h06m
    23   1:44:37.3  +6:31:25  Psc   -2.3  1.39932 0.42854 153.2 W 21.85   -27.4   -5.9  19h37m  2h21m 43  9h01m
    24   1:43:51.7  +6:28:59  Psc   -2.4  1.40001 0.42668 154.3 W 21.95   -29.2   -6.3  19h33m  2h17m 43  8h56m
    25   1:43:03.2  +6:26:24  Psc   -2.4  1.40072 0.42494 155.5 W 22.04   -31.0   -6.7  19h28m  2h12m 42  8h51m
    26   1:42:12.0  +6:23:39  Psc   -2.4  1.40144 0.42334 156.7 W 22.12   -32.7   -7.0  19h24m  2h07m 42  8h46m
    27   1:41:18.0  +6:20:45  Psc   -2.4  1.40217 0.42187 157.9 W 22.20   -34.3   -7.4  19h19m  2h02m 42  8h41m
    28   1:40:21.5  +6:17:44  Psc   -2.4  1.40291 0.42053 159.1 W 22.27   -35.9   -7.7  19h14m  1h57m 42  8h35m
    29   1:39:22.5  +6:14:35  Psc   -2.5  1.40366 0.41933 160.3 W 22.33   -37.4   -8.0  19h10m  1h52m 42  8h30m
    30   1:38:21.2  +6:11:19  Psc   -2.5  1.40443 0.41827 161.5 W 22.39   -38.8   -8.3  19h05m  1h47m 42  8h25m
Oct  1   1:37:17.7  +6:07:56  Psc   -2.5  1.40520 0.41735 162.7 W 22.44   -40.1   -8.5  19h00m  1h42m 42  8h20m
     2   1:36:12.1  +6:04:28  Psc   -2.5  1.40599 0.41657 164.0 W 22.48   -41.3   -8.8  18h56m  1h37m 42  8h14m
     3   1:35:04.7  +6:00:56  Psc   -2.5  1.40679 0.41594 165.2 W 22.52   -42.5   -9.0  18h51m  1h32m 42  8h09m
     4   1:33:55.4  +5:57:19  Psc   -2.6  1.40760 0.41546 166.5 W 22.54   -43.5   -9.1  18h46m  1h27m 42  8h04m
     5   1:32:44.6  +5:53:38  Psc   -2.6  1.40842 0.41513 167.7 W 22.56   -44.5   -9.2  18h41m  1h22m 42  7h58m
     6   1:31:32.4  +5:49:55  Psc   -2.6  1.40925 0.41494 168.9 W 22.57   -45.3   -9.3  18h37m  1h17m 42  7h53m
     7   1:30:18.8  +5:46:10  Psc   -2.6  1.41009 0.41492 170.2 W 22.57   -46.1   -9.4  18h32m  1h12m 42  7h47m
     8   1:29:04.2  +5:42:23  Psc   -2.6  1.41094 0.41505 171.4 W 22.56   -46.7   -9.4  18h27m  1h07m 42  7h42m
     9   1:27:48.8  +5:38:37  Psc   -2.6  1.41180 0.41533 172.6 W 22.55   -47.2   -9.4  18h22m  1h02m 42  7h36m
    10   1:26:32.5  +5:34:51  Psc   -2.7  1.41268 0.41578 173.8 W 22.53   -47.6   -9.4  18h17m  0h56m 42  7h30m
    11   1:25:15.8  +5:31:06  Psc   -2.7  1.41356 0.41638 174.9 W 22.49   -47.8   -9.3  18h12m  0h51m 42  7h25m
    12   1:23:58.8  +5:27:23  Psc   -2.7  1.41445 0.41715 175.9 W 22.45   -48.0   -9.2  18h08m  0h46m 41  7h19m
    13   1:22:41.6  +5:23:44  Psc   -2.7  1.41536 0.41807 176.6 W 22.40   -48.0   -9.0  18h03m  0h41m 41  7h14m
    14   1:21:24.5  +5:20:08  Psc   -2.7  1.41627 0.41917 177.0 W 22.34   -47.9   -8.9  17h58m  0h36m 41  7h08m
    15   1:20:07.6  +5:16:38  Psc   -2.7  1.41719 0.42042 176.8 E 22.28   -47.7   -8.6  17h53m  0h30m 41  7h03m
    16   1:18:51.3  +5:13:13  Psc   -2.7  1.41812 0.42184 176.2 E 22.20   -47.3   -8.4  17h48m  0h25m 41  6h57m
    17   1:17:35.6  +5:09:55  Psc   -2.6  1.41907 0.42343 175.2 E 22.12   -46.8   -8.1  17h43m  0h20m 41  6h52m
    18   1:16:20.9  +5:06:45  Psc   -2.6  1.42002 0.42518 174.2 E 22.03   -46.2   -7.7  17h38m  0h15m 41  6h46m
    19   1:15:07.2  +5:03:43  Psc   -2.6  1.42098 0.42710 173.0 E 21.93   -45.5   -7.4  17h33m  0h10m 41  6h41m
    20   1:13:54.8  +5:00:51  Psc   -2.5  1.42195 0.42918 171.8 E 21.82   -44.6   -7.0  17h29m  0h05m 41  6h35m
    21   1:12:43.9  +4:58:09  Psc   -2.5  1.42293 0.43142 170.6 E 21.71   -43.7   -6.5  17h24m 23h54m 41  6h30m
    22   1:11:34.5  +4:55:38  Psc   -2.5  1.42392 0.43383 169.4 E 21.59   -42.6   -6.1  17h19m 23h49m 41  6h25m
    23   1:10:27.0  +4:53:18  Psc   -2.5  1.42491 0.43639 168.2 E 21.46   -41.5   -5.6  17h14m 23h44m 41  6h20m
    24   1:09:21.3  +4:51:11  Psc   -2.4  1.42592 0.43911 167.0 E 21.33   -40.2   -5.1  17h09m 23h39m 41  6h14m
    25   1:08:17.8  +4:49:16  Psc   -2.4  1.42693 0.44199 165.7 E 21.19   -38.9   -4.5  16h05m 22h34m 41  5h09m
    26   1:07:13.7  +4:47:30  Psc   -2.4  1.42800 0.44516 164.5 E 21.04   -37.5   -3.9  16h00m 22h29m 41  5h04m
    27   1:06:14.7  +4:46:03  Psc   -2.3  1.42903 0.44835 163.3 E 20.89   -36.0   -3.4  15h55m 22h25m 41  4h59m
    28   1:05:18.1  +4:44:49  Psc   -2.3  1.43007 0.45170 162.1 E 20.73   -34.5   -2.8  15h50m 22h20m 41  4h54m
    29   1:04:24.0  +4:43:50  Psc   -2.3  1.43112 0.45520 160.9 E 20.57   -32.9   -2.2  15h45m 22h15m 41  4h49m
    30   1:03:32.5  +4:43:05  Psc   -2.2  1.43217 0.45884 159.7 E 20.41   -31.3   -1.6  15h41m 22h10m 41  4h44m
    31   1:02:43.6  +4:42:36  Psc   -2.2  1.43324 0.46263 158.5 E 20.24   -29.6   -0.9  15h36m 22h06m 41  4h40m
Nov  1   1:01:57.5  +4:42:21  Psc   -2.2  1.43431 0.46656 157.3 E 20.07   -27.8   -0.3  15h31m 22h01m 41  4h35m
     2   1:01:14.2  +4:42:22  Psc   -2.1  1.43539 0.47064 156.2 E 19.90   -26.1    0.3  15h27m 21h56m 41  4h30m
     3   1:00:33.7  +4:42:38  Psc   -2.1  1.43647 0.47486 155.0 E 19.72   -24.3    1.0  15h22m 21h52m 41  4h26m
     4   0:59:56.2  +4:43:10  Psc   -2.1  1.43757 0.47921 153.9 E 19.54   -22.5    1.6  15h18m 21h47m 41  4h21m
     5   0:59:21.5  +4:43:57  Psc   -2.0  1.43867 0.48370 152.8 E 19.36   -20.6    2.3  15h13m 21h43m 41  4h17m
     6   0:58:49.9  +4:45:00  Psc   -2.0  1.43978 0.48833 151.6 E 19.18   -18.8    2.9  15h09m 21h38m 41  4h12m
     7   0:58:21.2  +4:46:18  Psc   -1.9  1.44089 0.49308 150.5 E 18.99   -16.9    3.6  15h04m 21h34m 41  4h08m
     8   0:57:55.6  +4:47:52  Psc   -1.9  1.44202 0.49797 149.5 E 18.81   -15.0    4.2  15h00m 21h30m 41  4h04m
     9   0:57:33.0  +4:49:42  Psc   -1.9  1.44314 0.50299 148.4 E 18.62   -13.1    4.9  14h55m 21h25m 41  4h00m
    10   0:57:13.5  +4:51:47  Psc   -1.8  1.44428 0.50813 147.3 E 18.43   -11.2    5.5  14h51m 21h21m 41  3h56m
    11   0:56:57.0  +4:54:08  Psc   -1.8  1.44542 0.51340 146.3 E 18.24    -9.3    6.2  14h46m 21h17m 41  3h52m
    12   0:56:43.6  +4:56:45  Psc   -1.8  1.44657 0.51879 145.2 E 18.05    -7.4    6.8  14h42m 21h13m 41  3h48m
    13   0:56:33.3  +4:59:37  Psc   -1.7  1.44773 0.52430 144.2 E 17.86    -5.5    7.5  14h37m 21h09m 41  3h44m
    14   0:56:26.1  +5:02:44  Psc   -1.7  1.44889 0.52993 143.2 E 17.67    -3.5    8.1  14h33m 21h05m 41  3h40m
    15   0:56:21.9  +5:06:07  Psc   -1.7  1.45005 0.53568 142.2 E 17.48    -1.6    8.8  14h29m 21h01m 41  3h37m
    16   0:56:20.9  +5:09:45  Psc   -1.6  1.45123 0.54154 141.2 E 17.29     0.3    9.4  14h25m 20h57m 41  3h33m
    17   0:56:22.8  +5:13:38  Psc   -1.6  1.45240 0.54750 140.2 E 17.11     2.2   10.0  14h20m 20h53m 41  3h30m
    18   0:56:27.8  +5:17:46  Psc   -1.6  1.45359 0.55358 139.3 E 16.92     4.0   10.6  14h16m 20h49m 41  3h26m
    19   0:56:35.8  +5:22:08  Psc   -1.5  1.45478 0.55976 138.3 E 16.73     5.9   11.2  14h12m 20h46m 41  3h23m
    20   0:56:46.8  +5:26:45  Psc   -1.5  1.45597 0.56605 137.4 E 16.55     7.7   11.8  14h08m 20h42m 42  3h19m
    21   0:57:00.6  +5:31:37  Psc   -1.5  1.45717 0.57243 136.5 E 16.36     9.5   12.4  14h04m 20h38m 42  3h16m
    22   0:57:17.4  +5:36:42  Psc   -1.4  1.45838 0.57891 135.5 E 16.18    11.3   13.0  14h00m 20h35m 42  3h13m
    23   0:57:37.0  +5:42:01  Psc   -1.4  1.45959 0.58549 134.6 E 16.00    13.1   13.6  13h55m 20h31m 42  3h10m
    24   0:57:59.4  +5:47:33  Psc   -1.4  1.46080 0.59216 133.7 E 15.82    14.8   14.1  13h51m 20h27m 42  3h07m
    25   0:58:24.5  +5:53:19  Psc   -1.3  1.46202 0.59892 132.9 E 15.64    16.5   14.6  13h47m 20h24m 42  3h04m
    26   0:58:52.3  +5:59:17  Psc   -1.3  1.46324 0.60578 132.0 E 15.46    18.1   15.2  13h43m 20h21m 42  3h01m
    27   0:59:22.7  +6:05:27  Psc   -1.3  1.46447 0.61271 131.1 E 15.29    19.7   15.7  13h39m 20h17m 42  2h58m
    28   0:59:55.8  +6:11:49  Psc   -1.2  1.46571 0.61973 130.3 E 15.11    21.3   16.2  13h35m 20h14m 42  2h55m
    29   1:00:31.3  +6:18:24  Psc   -1.2  1.46694 0.62684 129.5 E 14.94    22.9   16.7  13h31m 20h11m 42  2h53m
    30   1:01:09.4  +6:25:09  Psc   -1.2  1.46818 0.63403 128.6 E 14.77    24.4   17.1  13h27m 20h07m 43  2h50m
Dec  1   1:01:49.9  +6:32:06  Psc   -1.1  1.46943 0.64129 127.8 E 14.60    25.9   17.6  13h24m 20h04m 43  2h47m
     2   1:02:32.8  +6:39:13  Psc   -1.1  1.47068 0.64864 127.0 E 14.44    27.3   18.0  13h20m 20h01m 43  2h45m
     3   1:03:18.0  +6:46:30  Psc   -1.1  1.47193 0.65606 126.2 E 14.28    28.8   18.4  13h16m 19h58m 43  2h42m
     4   1:04:05.5  +6:53:58  Psc   -1.0  1.47319 0.66356 125.4 E 14.11    30.2   18.9  13h12m 19h55m 43  2h40m
     5   1:04:55.2  +7:01:36  Psc   -1.0  1.47444 0.67113 124.7 E 13.95    31.5   19.3  13h08m 19h52m 43  2h38m
     6   1:05:47.2  +7:09:23  Psc   -1.0  1.47571 0.67877 123.9 E 13.80    32.9   19.7  13h04m 19h48m 43  2h35m
     7   1:06:41.3  +7:17:19  Psc   -1.0  1.47697 0.68648 123.1 E 13.64    34.2   20.0  13h01m 19h45m 43  2h33m
     8   1:07:37.6  +7:25:25  Psc   -0.9  1.47824 0.69427 122.4 E 13.49    35.5   20.4  12h57m 19h42m 44  2h31m
     9   1:08:35.9  +7:33:39  Psc   -0.9  1.47951 0.70212 121.7 E 13.34    36.8   20.8  12h53m 19h40m 44  2h29m
    10   1:09:36.2  +7:42:01  Psc   -0.9  1.48079 0.71004 120.9 E 13.19    38.0   21.1  12h49m 19h37m 44  2h26m
    11   1:10:38.6  +7:50:32  Psc   -0.8  1.48207 0.71803 120.2 E 13.04    39.2   21.5  12h46m 19h34m 44  2h24m
    12   1:11:43.0  +7:59:11  Psc   -0.8  1.48335 0.72608 119.5 E 12.90    40.4   21.8  12h42m 19h31m 44  2h22m
    13   1:12:49.3  +8:07:58  Psc   -0.8  1.48463 0.73419 118.8 E 12.76    41.6   22.1  12h38m 19h28m 44  2h20m
    14   1:13:57.4  +8:16:52  Psc   -0.7  1.48591 0.74237 118.1 E 12.62    42.7   22.4  12h35m 19h25m 44  2h18m
    15   1:15:07.5  +8:25:54  Psc   -0.7  1.48720 0.75060 117.4 E 12.48    43.9   22.7  12h31m 19h23m 45  2h17m
    16   1:16:19.4  +8:35:02  Psc   -0.7  1.48849 0.75889 116.7 E 12.34    45.0   23.0  12h27m 19h20m 45  2h15m
    17   1:17:33.1  +8:44:18  Psc   -0.7  1.48978 0.76724 116.0 E 12.21    46.1   23.3  12h24m 19h17m 45  2h13m
    18   1:18:48.5  +8:53:40  Psc   -0.6  1.49107 0.77564 115.3 E 12.07    47.1   23.5  12h20m 19h15m 45  2h11m
    19   1:20:05.7  +9:03:09  Psc   -0.6  1.49237 0.78410 114.7 E 11.94    48.2   23.8  12h17m 19h12m 45  2h09m
    20   1:21:24.5  +9:12:43  Psc   -0.6  1.49366 0.79260 114.0 E 11.82    49.2   24.0  12h13m 19h09m 45  2h08m
    21   1:22:44.9  +9:22:23  Psc   -0.5  1.49496 0.80116 113.4 E 11.69    50.1   24.3  12h10m 19h07m 46  2h06m
    22   1:24:07.0  +9:32:09  Psc   -0.5  1.49626 0.80976 112.7 E 11.57    51.1   24.5  12h06m 19h04m 46  2h04m
    23   1:25:30.6  +9:42:00  Psc   -0.5  1.49756 0.81841 112.1 E 11.44    52.0   24.7  12h03m 19h02m 46  2h03m
    24   1:26:55.7  +9:51:56  Psc   -0.5  1.49886 0.82711 111.5 E 11.32    52.9   24.9  11h59m 18h59m 46  2h01m
    25   1:28:22.4 +10:01:57  Psc   -0.4  1.50017 0.83585 110.8 E 11.20    53.8   25.1  11h56m 18h57m 46  2h00m
    26   1:29:50.4 +10:12:01  Psc   -0.4  1.50147 0.84463 110.2 E 11.09    54.6   25.2  11h52m 18h54m 46  1h58m
    27   1:31:19.9 +10:22:11  Psc   -0.4  1.50277 0.85346 109.6 E 10.97    55.5   25.4  11h49m 18h52m 47  1h57m
    28   1:32:50.8 +10:32:23  Psc   -0.4  1.50408 0.86233 109.0 E 10.86    56.3   25.6  11h45m 18h49m 47  1h55m
    29   1:34:23.0 +10:42:40  Psc   -0.3  1.50538 0.87124 108.4 E 10.75    57.1   25.7  11h42m 18h47m 47  1h54m
    30   1:35:56.5 +10:53:00  Psc   -0.3  1.50669 0.88018 107.8 E 10.64    57.8   25.8  11h39m 18h45m 47  1h53m
    31   1:37:31.4 +11:03:23  Psc   -0.3  1.50799 0.88917 107.2 E 10.53    58.6   26.0  11h35m 18h42m 47  1h51m

Skrócony kalendarzyk najważniejszych momentów w okolicach tegorocznej opozycji Marsa:

➪ 29 IX - Mars osiąga jasność -2,5 mag.
➪ 6 X - największe zbliżenie do Ziemi - odległość 62,07 mln km
➪ 13 X - opozycja Marsa - Ziemia dokładnie między Słońcem a Marsem; faza Marsa 100%
➪ 18 X - początek bardzo powolnego wytracania jasności
➪ 1 XI - ostatnia doba ze średnicą tarczy Marsa powyżej 20 sekund
➪ 7 XI - jasność Marsa spada poniżej -2,0 mag.
➪ 28 XI - średnica tarczy Marsa maleje do 15 sekund
➪ 7 XII - jasność Marsa maleje do -1,0 mag.
➪ 6 I 21 - średnica tarczy Marsa maleje poniżej 10 sek.
➪ 6 I 21 - Mars wstępuje do gwiazdozbioru Barana
➪ 15 I 21 - jasność Marsa maleje do wartości dodatnich (12 I: 0,0 mag. 15 I: 0,1 mag.)

Szczegóły na temat koniunkcji Marsa z Księżycem podczas aktualnego sezonu jego widoczności zamieszczać będę na bieżąco w kolejnych tekstach z comiesięcznego cyklu "Niebo nad nami", natomiast pokrótce jeśli chodzi o same daty, zjawiska takie występować będą w podanych poniżej dniach. W dalszej części tekstu seria wskazówek praktycznych dotykających kwestii sprzętowych.

➪ 3 X - koniunkcja z Księżycem (98,4%) - dystans 53'
➪ 29 X - koniunkcja z Księżycem (96,8%) - dystans 3 st.14'
➪ 25 XI - koniunkcja z Księżycem (82,3%) - dystans 5 st. 7'
➪ 23 XII - koniunkcja z Księżycem (67,1%) - dystans 5 st. 40'
➪ 10 I 21 - początek koniunkcji z Uranem poniżej 5,5 st. dystansu (obie planety w polu widzenia lornetki 10x50)
➪ 20 I 21 - koniunkcja z Uranem - dystans 1 st. 37'
➪ 21 I 21 - koniunkcja z Księżycem (57,5%) - dystans 5 st. 43'
➪ 18 II 21 - koniunkcja z Księżycem (39,8%) - dystans 5 st. 32'
➪ 25 II 21 - początek koniunkcji z Plejadami poniżej 5,5 st. dystansu (gromada M45 i Mars w polu widzenia lornetki 10x50)
➪ 3-4 III 21 - koniunkcja z Plejadami - przejście 2,5 st. od centrum gromady
➪ 19 III 21 - koniunkcja z Księżycem (32,1%) - dystans 2 st. 19'
➪ 17 IV 21 - koniunkcja z Księżycem (25,9%) - dystans 2 st. 12' (wcześniej w dzień 29')
➪ 15 V 21 - koniunkcja z Księżycem (13,9%) - dystans 4 st. 26'
➪ 13 VI - koniunkcja z Księżycem (10,6%) - dystans 1 st. 45'
➪ 13 VI 21 - dzienna koniunkcja z Wenus - dystans 27'

Lornetki

W przypadku dominujących standardowych lornetek 7-10x50, musimy najpierw porzucić złudzenia, że dostrzeżemy wiele więcej od nieuzbrojonego oka. Jednocześnie jednak należałoby porzucić myślenie o potraktowaniu tych instrumentów jako nic nie wartych w kontekście aktualnego okresu obserwacyjnego Marsa. W przypadku wielu wspomnianych wyżej koniunkcji z Księżycem i jasnymi obiektami instrumenty takie okażą się fantastycznym narzędziem pozwalającym na jednoczesne objęcie w polu widzenia Czerwonej Planety i obiektu, z którym przebywa ona w koniunkcji. Nie umożliwi tego żaden teleskop, a widoki koniunkcji w szerszym polu widzenia w połączeniu z komfortową obserwacją obuoczną niejednokrotnie będą miały szansę wywołać nie mały zachwyt u obserwatorów.

To też może Ciebie zainteresować 

➨ Dylemat nowicjusza (1/2): Dlaczego lornetka może być lepszym wyborem na początek

Teleskopy

Jeżeli posiadamy dostęp do swojego teleskopu lub co najmniej rozważamy myśl o takim zakupie, możliwości obserwacyjne w trakcie opozycji Marsa i miesiącach ją okalających pójdą wyraźnie w górę - oczywiście przy ciągłym pamiętaniu o całym negatywnym wpływie niewielkiej elewacji, na jakiej będzie on w tym sezonie widoczny z Polski.

W chwilach dobrej stabilności atmosfery, kiedy obraz planety będzie możliwy do idealnego wyostrzenia przy jednoczesnym stosowaniu wystarczającego powiększenia zależnego tak od warunków, jak i wykorzystywanego sprzętu, widoczne stawać się będą m.in. ciemne obszary skaliste kontrastujące z otaczającymi je w dominujących rudawych barwach obszarami pustynnymi, lodowe czapy polarne w postaci mniej lub bardziej wyraźnych pojaśnień przy samej krawędzi tarczy, jak też efekty mogących występować burz pyłowych sprawiających, że tarcza Czerwonej Planety staje się jednolita, ukrywając przed naszym wzrokiem cechy powierzchniowe. Tak było przez znaczny czas okresu dobrej widoczności Marsa w Wielkiej Opozycji 2018 roku, ku niezadowoleniu amatorów, którzy długimi tygodniami musieli zapomnieć o szansach na dostrzegalność jakichkolwiek cech powierzchniowych. Z drugiej strony ta losowość i niepewność tego co będzie widoczne a co nie czyni z Marsa jedną z najciekawszych, ale i trudniejszych w obserwacjach planet.

Jak zawsze w przypadku obserwacji obiektów Układu Słonecznego, teleskop teleskopowi równy nie będzie i szczególnie rekomendowane będą tutaj instrumenty długoogniskowe, pozwalające na stosowanie większych powiększeń. Zawsze jednak pamiętajmy, że aby długą ogniskową układu optycznego był sens wykorzystywać, w pierwszej kolejności konieczne będzie uzyskanie dobrej rozdzielczości obrazu - innymi słowy by po prostu było co powiększać! - a rozdzielczość ta będzie rosła wraz ze średnicą obiektywu / zwierciadła teleskopu.

W przypadku postawienia na refraktory, dobre rezultaty będą możliwe w najpopularniejszych i najczęściej stosowanych modelach w środowisku amatorskim - o na przykład 90-120 mm średnicy i 900-1200 mm ogniskowej. Instrumenty takie dominują w użytkowaniu jeśli chodzi o teleskopy soczewkowe przede wszystkim ze względu na cenę i stosunek ceny do możliwości. Refraktory większej średnicy, mimo że wniosłyby jeszcze więcej, pną się do wyższych półek cenowych, na których zaczynają się pojawiać instrumenty o innych układach optycznych i nie rzadko większych możliwościach obserwacyjnych - ot, choćby teleskopy Maksutowa ("Maki"), Schmidta-Cassegriana (SCT) czy większe Newtony, przez co refraktory powyżej 150 mm średnicy obiektywy są spotykane rzadziej, ale kiedy mogą zostać wykorzystane w naprawdę nienagannych warunkach obserwacyjnych, wyraźnie pokazują przewagę nad instrumentami o mniejszej aperturze.

Posiadacze takich teleskopów soczewkowych, do których i ja się zaliczam, poza największą prostotą i wygodą użytkowania cenią w nich przede wszystkim bardzo ostre, kontrastowe obrazy planet, Księżyca i gromad gwiazdowych, a jeśli dodatkowo są to instrumenty długoogniskowe, to maleje również negatywny wpływ okularów o nie najwyższej jakości, które wprowadzają zaburzenia do obrazu tym bardziej, im ogniskowa teleskopu maleje - często w przypadku takich konstrukcji jak i Newtonów o niewielkim stosunku długości ogniskowej do średnicy konieczne bywa zaopatrzenie się w okulary o lepszej korekcji i optyce, co w przypadku długoogniskowych refraktorów czy Maków nie ma tak istotnego znaczenia i nawet na niedrogich okularach można śmiało myśleć o uzyskiwaniu satysfakcjonujących obrazów. Refraktory takie niestety obarczone są w pewnym stopniu aberracją chromatyczną, objawiającą się barwnymi, najczęściej niebieskawymi lub czerwonymi obwódkami wokół tarcz planet i najjaśniejszych gwiazd, przez co nie u wszystkich budzą zadowolenie, ale przy pewnej wprawie można wyćwiczyć technikę obserwacji i wytrenowania oka na tyle dobrze, by taka wada obrazu stała się praktycznie pomijalna.

To też może Ciebie zainteresować 

➨ Jak rozpocząć przygodę z astronomią amatorską

Teleskopy Maksutowa (najpopularniejsze 127-150 mm średnicy) choć ubogie w możliwości obserwacji obiektów rozciągłych, rozmytych - czyli szeroko rozumianego głębokiego nieba - pokażą pazur przy obserwacjach planetarno-księżycowych. Niemal idealny układ optyczny pozbawiony prawie całkowicie wad ze wspomnianych wyżej refraktorów achromatycznych, korzystna w takich obserwacjach światłosiła, tj. stosunek ogniskowej do średnicy, przy jej rozsądnej już aperturze - modele 127 mm z uwagi na cenę i możliwości pozostają od lat bestsellerami w kwestii Maków - to propozycja zdecydowanie warta rozważenia przy nastawieniu na takiego rodzaju obserwacje, także w kontekście opozycji Marsa. Większą uniwersalność pod względem rodzaju obiektów zapewnią teleskopy Schmidta, ale tu znowuż pamiętać trzeba będzie o wyższych widełkach cenowych w porównaniu do refraktorów i Maków.

Najbardziej popularne teleskopy wśród amatorów - Newtony - czyli duże zwierciadła, duże możliwości i duże gabaryty - zapewnią bez wątpienia największą zdolność rozdzielczą ważną przy obserwacjach wszelkiego rodzaju obiektów, i choć w kwestiach obserwacji planet opinie co do jakości obrazów są tu często podzielone, to nie można tym konstrukcjom odmówić faktu, że pozostają wartościowym rozwiązaniem dającym największy zakres możliwości w zakresie obserwacji wizualnych przy najmniejszych nakładach finansowych. Ewentualne poprawki do obrazu - często określanego przy planetach jako mleczny i zbyt mało kontrastowy w porównaniu do refraktorów czy Maków, można nanosić stosując odpowiednie filtry okularowe, chociaż jeżeli warunki obserwacyjne danego dnia okażą się mizerne, to i cały karton filtrów na niewiele się zda.

Patrz też: 

➨ 5 teleskopów wartych uwagi przez początkujących:
Część 3 - Budżet 2000 zł | Część 2 - Budżet 1000 zł | Część 1 - Budżet 500 zł

Filtry

Jeśli jednak sytuacja danej nocy będzie na to pozwalać, z takiego dodatkowego osprzętu zawsze warto skorzystać - ot, choćby dla przekonania się czy i ile wnosi on pozytywnego do obrazu planety. Sam w chwili obecnej nie dysponuję wieloma filtrami, właściwie mam ich tylko 4, z czego tylko 2 barwne i częstotliwość ich stosowania mógłbym określić jako sporadyczną - choć są amatorzy uwielbiający na tym polu nie tylko nagminne stosowanie takich filtrów, ale nawet ich łączenie. W przypadku obserwacji Marsa poszczególne filtry barwne mogą w dobrych okolicznościach przyczyniać się do poprawy widoczności innych cech powierzchniowych. Przykładowo:

⇒ żółty (#12 lub #15) - potrafi podnieść jasność obszarów pustynnych,

⇒ pomarańczowy (#21 lub #23A) - zwiększa kontrast pomiędzy jasnymi i ciemnymi obszarami powierzchni, w pewnym sensie "przenika" przez chmury pyłowe ograniczając tym samym ich widoczność,

⇒ czerwony (#25) - zapewnia zdecydowanie najwyraźniejszy kontrast pomiędzy poszczególnymi cechami powierzchniowymi, wyraźnie odkreśla też granicę pomiędzy czapą polarną (jeśli jest akurat widoczna) a pustynnymi obszarami z nią sąsiadującymi,

⇒ zielony (#57) - przyciemnia elementy powierzchni emitujące czerwone i niebieskawe światło; poprawia widoczność czap polarnych i bywa sprzymierzeńcem w uspokajaniu całego obrazu w chwilach niekorzystnego seeingu i niestabilnej atmosfery, gdy mamy wrażenie spoglądania na obiekt niczym nad płomieniami ogniska,

⇒ niebieski (#38, #38A, #80A), ciemnoniebieski (#46, #47) - uwypuklają chmury w atmosferze Marsa, przyciemniając jednocześnie czerwonawe cechy powierzchni.

Poza samym rodzajem obserwacji i sprzętu, jaki mamy pod ręką, warto wspomnieć o zachęcie do obserwacji częstych jak i długotrwałych, ponieważ w przypadku Marsa - odmiennie jak przy Księżycu, który zawsze widzimy z tej samej strony, możemy mieć szansę ujrzenia obu stron Czerwonej Planety. Za sprawą ruchu obrotowego Marsa trwającego tylko nieco dłużej od ziemskiego - wynoszącego bowiem 24 godziny 39 minut i 35 sekund - jego tarcza w teleskopie wyglądać będzie niemal niezmiennie jak przy obserwacji wykonanej poprzedniej nocy o tej samej godzinie. Patrząc na Marsa co idealnie 24 godziny można odnieść wrażenie, że nieco się on "cofa" w swoim obrocie. I tu są dwa rozwiązania, które w miarę możliwości dobrze łączyć ze sobą: z jednej strony pojedynczą sesję obserwacyjną danej nocy warto przeciągać na nawet kilka godzin; z drugiej zaś kontynuować regularnie obserwacje co noc o jednej niezmiennej godzinie przez kolejne 3-4 tygodnie. W najbardziej udanym - choć trudnym w realizacji zwłaszcza przez zmienność naszej pogody, scenariuszu, możliwe wówczas będzie zaobserwowanie kompletnej powierzchni marsjańskiego globu, zamiast wyłącznie jednej jego połowy.

Na koniec drobna uwaga sprzętowa, zwłaszcza dla nowicjuszy: pamiętajmy, że to czy dany teleskop rzeczywiście "pokaże pazur" będzie zależne od wielu czynników - m.in. stanu atmosfery (seeingu), okularów, warunków lokalnych, a nie tylko samej optyki. W najlepszej jakości teleskopie możemy uzyskać fatalny obraz Marsa w niesprzyjających okolicznościach, podczas gdy mniejszy i o prostszej konstrukcji optyki teleskop, którym akurat trafimy na dobre warunki, rozwinie skrzydła do stanu gwarantującego nam opad szczęki z wrażenia. To ważna kwestia do zapamiętania, jako że raz kolejny wypada powtórzyć - Mars bywa trudną w obserwacjach planetą, niekiedy wymagającą konsekwencji i serii prób, zanim któraś zakończy się pomyślnie. Ziemska atmosfera także często bywa niestabilna powodując falowanie i rozmywanie obrazu, wówczas przez brak wprawy można błędnie stosować większe powiększenia nic już nie wnoszące do obrazu poza jego coraz większym degradowaniem. W chwilach niespokojnej atmosfery nad naszym miejscem obserwacji pamiętajmy, że stosowanie większych powiększeń, na granicy zdolności rozdzielczej teleskopu, może być okazyjnym przywilejem, niż stanem utrzymującym się przez cały czas obserwacji.

Bonus. Wizualizacja wideo

Subskrybuj nowe treści także poprzez kanał Polskiego AstroBlogera na YouTube

  f    t   Bądź na bieżąco z tekstami, zjawiskami astronomicznymi, alarmami zorzowymi i wszystkim co ważne dla amatora astronomii - dołącz do stałych czytelników bloga na Facebooku, obserwuj blog na Twitterze bądź zapisz się do subskrybentów kwartalnego Newslettera.

Obliczenia efemerydalne na potrzeby info-grafik i tekstu wykonane w CalSky. Wizualizacje i mapy wygenerowane w Stellarium.