NIEBO NAD NAMI (7): Lipcowe noce z większością planet

No to jesteśmy na półmetku 2013 roku! Sześć pierwszych miesięcy minęło szybko, rozpoczęło się astronomiczne lato, a noce już się wydłużają. Za chwilę jesień, a potem już tylko chwila i powitamy ujemne temperatury...

Czy się rozpędziłem? Wiem, może trochę. Bo zanim nasza piękna zima szybko powróci, przed nami najgorętszy miesiąc roku. Czas wciąż trudny dla obserwatorów gwiazd, ze względu na krótkie, białe noce. Na południu Polski skończą się one już po pierwszej dekadzie lipca, ale północne województwa będą się z nimi zmagać jeszcze ponad miesiąc. W zamian za jasne noce, regiony te będą bardziej uprzywilejowane pod kątem możliwości obserwacji obłoków srebrzystych. Te jednak, pomimo szybszego pojawienia się nad północną półkulą niż zwykle, rzadko są obserwowane z terenów Polski w tym roku.

Dni w lipcu ulegają już skracaniu - 1 lipca Słońce wschodzi o godz. 04:16 (Pomorze Gdańskie), a zachodzi o godz. 21:20. Pod koniec miesiąca dzień rozpoczyna się o 04:56, a kończy o 20:45. Wysokość kątowa Słońca w czasie górowania maleje z 58 do 54 stopni. Bezksiężycowe noce czekają nas przez pierwszą połowę miesiąca ze względu na następująco przypadające fazy: nów 8 lipca, I kwadra 16 lipca, pełnia 22 lipca i III kwadra 29 lipca.

Lipiec nie przyniesie nam efektownych koniunkcji Księżyca z jasnymi obiektami czy rzadkich zjawisk zaćmieniowych. W zamian za to możliwe będzie dostrzeżenie większości planet, a krótkie letnie noce z drugiej połowy miesiąca rozświetlać będą meteory z roju Południowych delta Akwarydów i alfa Kaprikornidów. Od 17 lipca aktywność rozpoczną również obfite Perseidy, których maksimum czeka nas na początku drugiej dekady sierpnia.

Widoczność planet w lipcu 2013

MERKURY - przez większą część miesiąca niewidoczny. Próby można dostrzeżenia można podejmować od 28 lipca przed wschodem Słońca. W momencie gdy Słońce znajdywać się będzie 5 stopni kątowych pod horyzontem, wysokość Merkurego będzie nieco przekraczać 5 stopni. Warunki nie będą sprzyjające i ze względu na jasność nieba, a także niewielki blask planety (ok. 1 mag.) jego dostrzeżenie może się okazać bardzo trudne.

WENUS - podobnie jak Merkury, tak i ona pozostawać będzie trudnym obiektem do obserwacji. Przez cały lipiec w kwadrans po zachodzie Słońca jej wysokość nad horyzontem wynosić będzie tylko 7 stopni, ale ze względu na jasność nieba dla niektórych może stać się dostrzegalna gdy zejdzie jeszcze bliżej horyzontu. W momencie zmierzchu cywilnego elewacja planety wahać się będzie w tym miesiącu na poziomie zaledwie 3-4 stopni nad horyzontem.

MARS - od połowy lipca powraca na niebo po kilkumiesięcznej nieobecności z powodu bliskości kątowej Słońca. Rozpoczynający się okres widoczności Czerwonej Planety najlepsze warunki przyniesie jednak dopiero w marcu i kwietniu 2014 roku w czasie najbliższej opozycji. Na razie obiekt dopiero rozpoczął nowy okres widoczności, jego rozmiary kątowe i blask są najmniejsze (średnica 3,9 sekundy, jasność 1,9 mag.), zatem nawet w teleskopach nie można liczyć na jakiekolwiek szczegóły tarczki. Dostrzeżenie go jednak na niebie od około 15 lipca stanie się możliwe - wówczas w momencie świtu cywilnego jego wysokość nad horyzontem wynosić będzie 7 stopni. 31 lipca elewacja ta zwiększy się do 12 stopni, a blask do 1,8 mag.

JOWISZ - tak jak Mars, od drugiej połowy miesiąca powróci na niebo. Dostrzegalność nie będzie na razie wiązała się z korzystnymi warunkami - rozpoczynający się nowy okres widoczności pełnię przyniesie na przełomie 2013 i 2014 roku podczas styczniowej opozycji. Na razie planeta widoczna jest nisko nad horyzontem, ale jej blask na poziomie -1,4 mag. czyni ją dostępną dla nieuzbrojonego oka. W lornetkach możliwe będzie śledzenie ruchu księżyców galileuszowych z każdą kolejną nocą, a posiadacze teleskopów mogą pokusić się o obserwacje najwyraźniejszych cech atmosfery - w lipcu średnica kątowa tarczki wynosić będzie 32 sekundy wobec 47 w czasie opozycji. W rozpoczynającym się nowym okresie widoczności, Jowisz przebywać będzie na tle gwiazdozbioru Bliźniąt.

SATURN - widoczny przez cały miesiąc na niebie południowo-zachodnim, w gwiazdozbiorze Panny. 1 lipca w momencie zmierzchu cywilnego, wysokość Saturna nad horyzontem wynosić będzie nieco ponad 20 stopni, pod koniec miesiąca już 14 stopni. Przez lipiec średnica kątowa tarczki w dalszym ciągu maleje - z 17,7 sekund (41 z system pierścieni) na początku, do 16 (39 z system pierścieni) pod koniec miesiąca.

URAN - widoczny przez większą część nocy. 1 lipca wschodzi około godz. 00:30, pod koniec miesiąca dwie godziny szybciej. Jasność nieco mniejsza od 6,0 mag. czyni z Urana jak zwykle obiekt dostępny przynajmniej dla lornetek, ale poza samym zlokalizowaniem obiektu, nawet w teleskopach nie ujawnia on szczegółów - średnica tarczki wynosi niespełna 4 sekundy kątowe. Planeta w obecnym sezonie przebywa na tle gwiazdozbioru Ryb.

NEPTUN - widoczny przez całą noc w gwiazdozbiorze Wodnika. Jasność na poziomie 7,8 mag. czyni z niego obiekt widoczny minimum w lornetkach pod ciemnym niebem, średnica kątowa mniejsza od 3 sekund nawet w teleskopach nie ujawnia szczegółów poza subtelnym niebieskawym zabarwieniem i stałym blaskiem, będącym pewnym ułatwieniem w odróżnieniu planety od innych gwiazd tła w polu widzenia instrumentu.

Ważniejsze zjawiska astronomiczne w lipcu 2013, widoczne z terenów Polski

- 16.07 - koniunkcja Księżyca z Saturnem - jedyne lipcowe spotkanie Księżyca z jasną planetą, podczas którego separacja obu ciał w największym zbliżeniu nie przekracza 5 stopni - tutaj dokładnie 4,6 stopnia. Nie jest to więc szczególnie wąska koniunkcja, ale standardowe lornetki typu 7x50/10x50 o polu widzenia nie mniejszym niż 5 stopni powinny tę parę jednocześnie ukazać. Tego wieczoru, podczas spotkania z Saturnem nasz satelita znajdzie się również w I kwadrze, zatem jego blask nie będzie jeszcze zmniejszał komfortu obserwacji. Zjawisko widoczne przez pierwszą część nocy na niebie południowo-zachodnim.

- 30.07 - maksimum roju Południowych delta Akwarydów - meteory tego roju promieniują z gwiazdozbioru Wodnika od 12 lipca do 23 sierpnia. Maksimum aktywności w tym roku spodziewane jest 30 lipca, z ZHR na poziomie 16 zjawisk w ciągu godziny (porównywalnie 28 i 29 lipca), w idealnych warunkach obserwacyjnych. W Polsce takie nie występują, Wodnik wschodzi w tym okresie w drugiej połowie nocy, radiant nigdy nie osiąga wysokiej elewacji nad horyzontem, zatem największej liczy dostrzegalnych zjawisk należy oczekiwać w około godzinę-dwie przed wschodem Słońca. To czas zbieżny z III kwadrą Księżyca, zatem należy się liczyć z przynajmniej częściowym utrudnianiem obserwacji przez rozświetlającego niebo naszego satelitę. Meteory te wchodzą w atmosferę ziemską z prędkością około 46 km/sek. i bywa, że lecąc nisko nad horyzontem zostawiają długie smugi widoczne przez kilka sekund.

- 30.07 - maksimum roju alfa Kaprikornidów - aktywność tego roju potrwa od 3 lipca do 15 sierpnia. maksimum spodziewane jest w porównywalnym okresie z Południowymi delta Akwarydami - 30 lipca, z natężeniem około 5 meteorów w ciągu godziny. To dość słaby rój, ale w połączeniu z maksymalną aktywnością wspomnianego wyżej pierwszego roju być może zagwarantują nieco emocji w czasie obserwacji. Prędkość przy wchodzeniu w atmosferę wynosi około 23 km/sek., jest to zatem jeden z wolniejszych rojów. Radiant roju znajduje się w gwiazdozbiorze Koziorożca, który w tym okresie najlepiej widoczny jest nad Polską w około kwadrans po godz. 01:00, kiedy to występuje górowanie nad południowym horyzontem. Meteorów z tego rejonu nieba można zatem wypatrywać przez całą noc, ale zwłaszcza pomiędzy 23:00 a 02:00, kiedy niebo w pewnym stopniu będzie rozświetlać jedynie Księżyc po III kwadrze. Po tym przedziale czasowym warunki zacznie pogarszać również nadchodzący wschód Słońca.

- 01-31.07 - możliwość obserwacji obłoków srebrzystych - ostatni pełny miesiąc, podczas którego możliwe jest dostrzeżenie z Polski tych obłoków. Pomimo, że sezon na półkuli północnej rozpoczął się o kilka dni szybciej niż zwykle, to w Polsce w tym roku obłoki srebrzyste nie są częstym zjawiskiem. W poprzednich latach ich występowanie nad umiarkowanymi szerokościami geograficznymi było zauważalnie częstsze, nie mniej lipiec wciąż jest dobrym miesiącem na ich wypatrywanie. W około 45-60 minut (jak i później) należy kierować wzrok dość nisko na niebo północno-zachodnie, północne, a w drugiej połowie nocy - północno-wschodnie. Jeśli pogoda daje możliwość obserwacji, warto podejmować próby przy każdej okazji - bywa, że NLC uwidaczniają się choćby na kilkanaście minut. Gdy nadejdzie sierpień, okres białych nocy nad Polską znajdzie się na ukończeniu i szansa na zaobserwowanie obłoków srebrzystych zmniejszy się niemal do zera, warto zatem wykorzystać pogodne lipcowe wieczory przy każdej możliwej, bezchmurnej okazji.

16.07.2013 - koniunkcja Księżyca z Saturnem.

Wygląd nieba południowego na początku miesiąca o godz. 22:30 CEST.

Wygląd nieba północnego na początku miesiąca o godz. 22:30 CEST.

Ruch i położenie radiantów roju Południowych delta Akwarydów i alfa Kaprikornidów podczas okresu widoczności tych rojów.
(Credit: IMO).

Długość nocy w lipcu. Im ciemniejszy odcień szarego, tym głębsza faza zmierzchu (noc astronomiczna oznaczana kolorem czarnym nie występuje). Im jaśniejszy odcień koloru żółtego, tym większe oświetlenie Księżyca.

Widoczność czasowa (kolor żółty) poszczególnych planet na początku i końcu miesiąca. Przedział czasowy od godz. 18:00 do 06:00 CEST.

Dane dot. jasności i rozmiarów kątowych planet na podst. wyliczeń CalSky.
Wizualizacje dzięki Stellarium i HN Sky.