NIEBO NAD NAMI (9): Czerwona Planeta w gwiazdach zanurzona...

Sierpień za nami. Po jednym z najpogodniejszych miesięcy tego roku, w którym obserwatorzy mogli powiększyć swoje konto o dziesiątki kolejnych meteorów czy gwiazdę nową w Delfinie, jakiej dotąd nie mogliśmy dostrzec, przychodzi pora na miesiąc, w którym powitamy astronomiczną jesień. Ta meteorologiczna będzie z nami już od 1 września, a na główną poczekamy jeszcze kilkanaście dni. Jakie atrakcje szykuje dla nas niebo na ostatnie trzy tygodnie lata i pierwsze jesienne noce?

Wrzesień to okres, w którym dnia ubywa w najszybszym tempie. 1 września Słońce świeci nad horyzontem od 05:52 do 19:35 (czasy dla Pomorza Gdańskiego). Pod koniec miesiąca dzień rozpoczyna się niemal godzinę później - o 06:45 i potrwa o prawie godzinę krócej - do 18:23. Dla miłośników astronomii to dobra wiadomość - czasu na obserwacje będzie coraz więcej, a z ich początkiem nie trzeba będzie czekać do 21 czy 22:00, jak to miało miejsce w czerwcu czy lipcu. Wysokość kątowa Słońca nad horyzontem w czasie górowania maleje z 44 do 33 stopni.

Bezksiężycowe noce czekają nas przez pierwszą połowę miesiąca za sprawą następująco kształtujących się faz naszego satelity: nów 5 września, I kwadra 12 września, pełnia 19 września i III kwadra 27 września. Astronomiczną jesień powitamy 22 września o godz. 22:44 czasu polskiego. Wówczas Słońce umownie wkroczy w gwiazdozbiór Wagi, rozpoczynając złotą porę roku.

Widoczność planet we wrześniu 2013

MERKURY - we wrześniu niewidoczny.
WENUS - przez pierwszą połowę miesiąca widoczna najwyżej 30 do 45 minut od momentu zachodu Słońca, na wysokości około 5 stopni nad zachodnim horyzontem. W drugiej połowie miesiąca, pomimo osiągania niemal maksymalnej elongacji wschodniej, za sprawą niekorzystnego nachylenia ekliptyki do horyzontu Wenus niknąć będzie na rozświetlonym niebie i przestanie być dostrzegalna.
MARS - widoczny w drugiej połowie nocy i nad ranem w konstelacji Raka (do 25.09) i w konstelacji Lwa (od 26.09). 2 września widoczny będzie w koniunkcji z Księżycem w III kwadrze. O porankach między 8 a 10 września widoczny na tle gromady otwartej M44 (Żłóbek) - szczegóły poniżej. W tym miesiącu jasność Marsa jest stała i wynosi 1,6 mag. Średnica kątowa tarczki rośnie z 4,0 do 4,3 sekundy kątowej.
JOWISZ - widoczny w drugiej połowie nocy i nad ranem w gwiazdozbiorze Bliźniąt. We wrześniu jasność Jowisza rośnie z -2,1 do -2,2 mag., a rozmiary kątowe z 34,8 do 37,4 sekund. W noce 1/2 i 27/28 września planeta spotka się z Księżycem. Posiadacze standardowych lornetek 10x50 mogą kontynuować obserwacje księżyców galileuszowych, śledząc zmiany ich położenia względem planety, większe lornetki 15x70 są już w stanie ukazać małą tarczkę Jowisza, choć bez wyraźniejszych szczegółów.
SATURN - widoczny przez pierwszą połowę miesiąca około godzinę od zachodu Słońca. 9 września spotka się z Księżycem będącym 4 doby po nowiu. Pierwsza połowa września to ostatnia szansa by dostrzec Saturna w kończącym się już sezonie, choć o dobrych warunkach dla obserwacji teleskopami trudno już mówić. W drugiej połowie miesiąca, zanim niebo dostatecznie ściemnieje, planeta zacznie już zachodzić.
URAN - widoczny przez całą noc w gwiazdozbiorze Ryb. Na początku przyszłego miesiąca przypada punkt kulminacyjny sezonu obserwacyjnego - obecnie planeta zbliża się do opozycji.. Jasność Urana na poziomie 5,7 mag. czyni go obiektem dostępnych dla małych lornetek, a w dobrych warunkach pozamiejskich - nawet gołym okiem, pod warunkiem, że znamy dokładne położenie planety na tle gwiazd. Rozmiary kątowe praktycznie nie ulegają zmianie (rosną nieznacznie z 3,65 do 3,68 sekundy kątowej). W średnich teleskopach amatorskich rzędu 150 mm przy odpowiednio dużym powiększeniu obrazu można próbować dostrzec coś więcej od zwykłej "gwiazdki", chociaż dostrzeżenie bardzo małej tarczki o zielonkawo-błękitnym zabarwieniu nie należy do łatwych zadań. Na takie trudne próby z Uranem zaczyna się jednak najlepszy w roku okres.
NEPTUN - widoczny w gwiazdozbiorze Wodnika. Planeta przebywa w opozycji (która dokładnie wystąpiła 27 sierpnia) i na tle całego roku widoczna jest w najlepszych warunkach - osiąga maksymalną jasność 7,6 mag., a widoczność rozciąga się na całą noc. Niestety małe rozmiary kątowe rzędu 2 sekund, to za mało, by nawet w średnich amatorskich teleskopach dostrzec coś więcej od niepozornego gwiazdopodobnego punktu.

Ważniejsze zjawiska astronomiczne we wrześniu 2013, widoczne z terenów Polski


- 01.09 - koniunkcja Księżyca z Jowiszem - pierwsze z dwóch spotkań Srebrnego Globu z największą z planet w tym miesiącu. Zjawisko widoczne w drugiej połowie nocy z 31.08/01.09 i nad ranem, z najlepszymi warunkami około 120 do 60 minut przed wschodem Słońca. Dystans dzielący naszego satelitę od Jowisza wyniesie około 7 stopni kątowych. Nieco dalej świecić będzie Mars, którego odległość kątowa od malejącego sierpa Księżyca wyniesie 14 stopni. W momencie świtu cywilnego, koniunkcja widoczna będzie już ponad 25 stopni nad wschodnim horyzontem. Oświetlenie Księżyca w tym spotkaniu wynosić będzie 17% z całej tarczy (4 doby przed nowiem).
- 02.09 - koniunkcja Księżyca z Marsem - dość rozległa koniunkcja, w czasie której Księżyc znajdzie się 6 stopni od Czerwonej Planety. Zjawisko widoczne nad ranem, w momencie świtu cywilnego ponad 20 stopni nad wschodnim horyzontem. Tego dnia Księżyc oświetlony będzie już tylko w 10%, zatem jako wąski sierp na jaśniejącym niebie może stanowić fotogeniczne połączenie z zawieszonym nieco wyżej Marsem.
- 08.09 - koniunkcja Księżyca z Wenus - najbliższa z wrześniowych koniunkcja Księżyca z jasną planetą. Niestety, również zachodząca w najgorszych warunkach, na jasnym zachodnim niebie. W kwadrans po zachodzie Słońca wysokość Księżyca nad horyzontem wynosić będzie tylko 4 stopnie kątowe, Wenus świecić będzie 2 stopnie wyżej. Dystans dzielący oba obiekty wyniesie nieco powyżej 2 stopni. W godzinę po zachodzie Słońca koniunkcja nie będzie już widoczna, z powodu zajścia obiektów pod horyzont. Obserwacje możliwe głównie z obszarów niezabudowanych, z odkrytym zachodnim horyzontem.
- 08-10.09 - przejście Marsa na tle gromady otwartej M44 - w mojej ocenie najciekawsze wydarzenie miesiąca. Posiadacze standardowych lornetek będą mieli ponowną okazję do obserwacji przejścia Czerwonej Planety na tle gromady otwartej gwiazd M44, poza numerem katalogowym znanej też jako Żłóbek. W dniach 8 i 10 września Mars będzie widoczny dosłownie obok gromady, dlatego najważniejszym porankiem będzie 9 września. Wówczas dysponując choćby lornetką 10x50, ujrzymy mrowie gwiazd tworzących gromadę M44, a w jej centrum Marsa wyróżniającego się charakterystycznym blaskiem. Niezależnie skąd chcemy przeprowadzić obserwację, lornetka to minimum (średnica obiektywów 50 mm w zupełności wystarczy) - jeśli ją posiadamy, potrzeba nam już tylko dobrej pogody. Obserwacje należy przeprowadzić w drugiej połowie nocy lub na niebie porannym, 120 do 90 minut przed wschodem Słońca. Mapki dla zjawiska w końcowej części tekstu.
- 09.09 - koniunkcja Księżyca z Saturnem - ostatnie w tym sezonie obserwacyjnym Saturna spotkanie z Księżycem. Zjawisko widoczne w trudnych warunkach, na jasnym zachodnim niebie. W 30 minut po zachodzie Słońca wysokość Księżyca wynosić będzie tylko 5 stopni kątowych, Saturn z kole świecić będzie 3 stopnie wyżej. Być może będzie musiało minąć trochę czasu, zanim niebo ściemnieje na tyle, by planetę można było dostrzec. W około godzinę po zachodzie Słońca wysokość Księżyca zmniejszy się do 2,5 stopnia, Saturna do 5 stopni, ale ciemniejsze niebo powinno już umożliwić dostrzeżenie planety - o ile zachodni horyzont niczym nie będzie przysłonięty.
- 22.09 - równonoc jesienna
- 24.09 - zbliżenie Księżyca do gromady otwartej M45 - pierwsze w jesienno-zimowym sezonie spotkanie Srebrnego Globu z gromadą gwiazd M45, czyli słynnymi Plejadami. Dystans dzielący Księżyc od gwiazd gromady Plejad wyniesie około 6 stopni. Zjawisko widoczne przez całą noc z 23/24.09. Za sprawą dużego oświetlenia Księżyca (ok. 80%) warunki będą trudne, a do ujrzenia Plejad warto si wesprzeć lornetką. Gwiazdy te są widoczne gołym okiem, ale duży jeszcze blask naszego satelity może utrudniać ich dostrzeżenie.
- 28.09 - koniunkcja Księżyca z Jowiszem - drugie we wrześniu spotkanie Srebrnego Globu z dominującą w tym miesiącu planetą. Zjawisko widoczne w drugiej połowie nocy i nad ranem w gwiazdozbiorze Bliźniąt. Dystans między Księżycem a planetą wyniesie wówczas nieco ponad 5 stopni. W tej samej linii w odległości 8 stopni od Jowisza, świecić będzie Polluks - "dolna" gwiazda Bliźniąt, tworząca wyrazistą parę ze świecącym wyżej Kastorem. W jednym rejonie nieba znajdą się więc nawet cztery jasne obiekty, warto podjąć się fotografii z użyciem krótkich ogniskowych, do zarejestrowania całego gwiazdozbioru razem z Księżycem będącym dobę po III kwadrze. Tego poranka jego tarcza oświetlona będzie w około 40%.

Bądź na bieżąco ze zjawiskami astronomicznymi i zapleczem amatora astronomii -
dołącz do stałych czytelników bloga na Facebooku!

31.08/01.09.2013 r. - poranna koniunkcja Księżyca z Jowiszem.
02.09.2013 r. - poranna koniunkcja Księżyca z Marsem.
08-10.09.2013 r. - Mars na tle gromady otwartej M44. Konstelację Raka i samego Marsa znajdziemy kierując się od dominującego Jowisza w Bliźniętach ku wschodniemu horyzontowi.
09.09.2013 r. - Mars na tle gromady otwartej M44. Przybliżony wygląd zjawiska w niewielkich lornetkach z dala od świateł miejskich.
08.09.2013 r. - wieczorna koniunkcja Księżyca z Wenus.
09.09.2013 r. - wieczorna koniunkcja Księżyca z Saturnem.
24.09.2013 r. - zbliżenie Księżyca do gromady otwartej M45.
28.09.2013 r. - nocno-poranna koniunkcja Księżyca z Jowiszem.
Wygląd nieba południowego nad Polską na początku miesiąca o godz. 22:00 CEST.
Wygląd nieba północnego nad Polską na początku miesiąca o godz. 22:00 CEST.
Długość nocy astronomicznej we wrześniu. Im jaśniejszy odcień żółtego, tym większa faza Księżyca i krótszy okres nocy astronomicznej.
Widoczność czasowa (kolor żółty) planet na początku i końcu września. Przedział czasowy od godz. 18:00 do 06:00 CEST.


Dane dotyczące jasności i rozmiarów kątowych planet na podst. wyliczeń CalSky
Wizualizacje dzięki Stellarium i HN Sky

Komentarze