Ig Noble 2013: Z kulką gnoju ku Drodze Mlecznej

W ostatnich dniach, już po raz 23. odbyła się ceremonia wręczenia Nagród Ig Nobla. Tradycyjnie nagrodzono dziesięciu zwycięzców, których odkrycia najpierw wprawiają ludzi w śmiech i dobry humor, ale potem muszą skłonić do zastanowienia się nad danym problemem. Ponieważ w tym roku na ceremonii mieliśmy do czynienia z ciekawym akcentem astronomicznym, przyjrzymy się odkryciu, które zdaniem komisji zasłużyło na tytułową nagrodę. Tytułową, to znaczy tego Ig Nobla, a nie kulkę gnoju.

Nagrody Ig Nobla - nazwijmy to coś w rodzaju anty-Nobla, od dwudziestu trzech lat przyznaje redakcja czasopisma "Annals of Improbable Research" ludziom, którzy dokonują zabawnych na pierwszy rzut oka odkryć, po czym jednak odkrycia te jako obowiązkowo merytoryczne, skłaniają ku refleksji i nie mogą (czy nie powinny) być już powtarzane.

Za co Ig Nobel w dziedzinie Biologii i Astronomii w 2013 roku?

No właśnie, za co? Co sprawiło, że poczułem się zachęcony wspomnieć o tym tutaj na blogu? Zespół pięciu naukowców, pochodzących z Australii, Szwecji i Afryki Południowej wygrał nagrodę Ig Nobla za badania na temat wykorzystywania gwiazd do orientacji przez jeden z gatunek chrząszcza - żuka gnojaka - podczas toczenia kuli łajna. Tak... Też myślę, że to brzmi nieźle ;-)

Z kulką gnoju ku Drodze Mlecznej... ;-)
Credit: dvice.com
Naukowcy przeprowadzając badania odkryli, że żuki te wykorzystują światła smugi Drogi Mlecznej jako "przewodnika" podczas toczenia kulki gnoju i kierowania się ku swoim gniazdom. Przed eksperymentem długo przypuszczano, że te małe stworzenia wykorzystują Księżyc jako sygnał prowadzący je we właściwym kierunku z ich łupem i nieodłączną kulistą kupą łajna.

Naukowcy zdecydowali się przeprowadzić eksperyment w planetarium w Johannesburgu. Pod jego kopułą odtworzono warunki nocy bezksiężycowej, z dobrze widoczną smugą Drogi Mlecznej pośród reszty gwiazd. Okazało się, że żuki gnojaki ewidentnie wykorzystują ją jako swoisty kierunkowskaz, według którego mają się one dalej kierować.

W oświadczeniu nagrodzony zespół stwierdził, że (...) kiedy Księżyc jest na niebie nieobecny, do nawigacji pozostają gwiazdy. Niemniej jednak tylko ptaki, foki i ludzie są istotami znanymi z wykorzystywania gwiazd do określania położenia i orientacji. Afrykańskie żuki gnojaki wykorzystują do poruszania się wzdłuż prostych ścieżek z kulką łajna i z powrotem do gniazd światło słoneczne, księżycowe, ale również gwiezdne. Nawet w warunkach bezchmurnych bezksiężycowych nocy, chrząszcze te nadal są w stanie orientować się w położeniu dzięki gwiazdom. To doprowadziło nas do hipotezy, że żuki gnojaki wykorzystują rozgwieżdżone niebo do nawigacji, co wg naszej wiedzy - nie zostało jeszcze wykazane w świecie owadów. Tutaj pokazujemy, że te chrząszcze transportują swoje kulki gnoju wzdłuż prostych ścieżek pod gwiaździstym niebem i gwałtownie tracą tę zdolność w czasie, gdy niebo pozostaje znacznie zachmurzone.

W planetarium żukom "pokazano" jak i zasłonięto Drogę Mleczną, aby ustalić, czy ma ona jakiś wpływ na to, czy owady te będą wiedziały w jakim kierunku podążać. Momentalnie zaczynały podążać we właściwym kierunku, kiedy tylko Droga Mleczna powracała na symulowane pod kopułą planetarium niebo, jak i traciły orientację gdy symulowano noc pochmurną. Wykorzystanie światła gwiazd do określania orientacji było już proponowane u kręgowców, pająków, a także u owadów - tyle, że nigdy tego nie udowodniono.

Odkrycie to stanowi zatem pierwszy przekonujący pokaz wykorzystywania do orientacji rozgwieżdżonego nieba przez owady i jest pierwszym udokumentowanym eksperymentem, podczas którego Droga Mleczna jest obiektem odniesienia przy nawigowaniu w królestwie zwierząt.

Marie Dacke, z nagrodzonego zespołu, była pod wrażeniem jak dobrze żuki gnojowe są w stanie wykorzystywać światło gwiazd do poruszania się z kulkami łajna, a następnie bezproblemowego trafiania z powrotem do swoich gniazd. -To fascynujące, że te małe chrząszcze postrzegają Drogę Mleczną jako najjaśniejszą rzecz na niebie, gdy nie ma Księżyca i są w stanie ją wykorzystać, by pomyślnie trafić do swoich gniazd! Nagrodzonymi osobami, którzy wygrali Ig Nobla w dziedzinie Biologii i Astronomii w 2013 roku były Marie Dacke, Emily Baird, Marcus Byrne, Clarke H. Scholtz oraz Eric J. Warrat.

Dołączam się do gratulacji! Nie ma to, jak poturlać sobie kulę łajna pod pięknym, rozgwieżdżonym niebem... :-)

Bądź na bieżąco ze zjawiskami astronomicznymi i zapleczem amatora astronomii - dołącz do stałych czytelników na Facebooku!


Opracowanie na podst. AustralianGeographic oraz NewScientist

Komentarze

  1. O tym fascynującym odkryciu słyszałam wczoraj w głównym wydaniu Wiadomości :D Biedne żuczki na terenach podmiejskich w bezksiężycową noc nie wiedzą jak doturlać swoją kulkę gnoju do domku :( Przeklęte LP.

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. To prawda. LP niestety na wiele gatunków negatywnie wpływa :-( Żuków w terenach zaświetlonych rzeczywiście szkoda. Może w takich chwilach, widząc skołowanego gnojaka, warto wesprzeć go w turlaniu jego kuli, hm... :-)

      Usuń
    2. Ja mu nie pomogę - turlam książki do szkoły :)

      Usuń
  2. To zdumiewające że coś tak małego jak żuk potrafi (i widzi!) tak dobrze wykorzystać gwiazdy! Jestem pod wrażeniem tego gnoju. Tfu znaczy żuka :D

    OdpowiedzUsuń
  3. Świetna sprawa z tym gnojakiem! Ja wciąż nie mogę wyjść ze zdumienia, co potrafią takie żyjątka i jak potrafią się dostosować czy wykorzystać to, co daje im natura, w tym wypadku nocne niebo które mogłoby się wydawać jest poza zasięgiem takich żuków. Foki, jakieś ssaki, ludzie, to rozumiem że dobrze widzą gwiazdy, ale takie małe owady? Niesamowite po prostu.

    OdpowiedzUsuń
  4. Czytałem o tym niedługo po publikacji. Sprawdzano jeszcze tezę, czy żuki orientują się wedle najjaśniejszych gwiazd - gdy w planetarium wyłączono obraz 15 najjaśniejszych, żukom nie robiło to różnicy. Dopiero wyłączenie Drogi Mlecznej je myliło, nawet jeśli pozostałe gwiazdy zachowano.

    OdpowiedzUsuń
  5. Tak, bez Drogi Mlecznej orientacja żuków momentalnie padała. Przyznam, że przez te kilka miesięcy od ogłoszenia odkrycia po cichu przeczuwałem, że to jest to coś, co antynoblowskiemu jury ma szansę się spodobać. No i proszę, Ig Nobel zdobyty. Całkiem zasłużenie.

    Zabawne to to niewątpliwie, ale jakże rewelacyjne!

    OdpowiedzUsuń

Prześlij komentarz

Zainteresował Ciebie wpis? Masz własne spostrzeżenia? Chcesz dołączyć do dyskusji lub rozpocząć nową? Śmiało! :-)
Jak możesz zostawić komentarz? - Instrukcja
Pamiętaj o Polityce komentarzy

W komentarzach możesz stosować podstawowe tagi HTML w znacznikach <> jak b, i, a href="link"