NIEBO NAD NAMI (5): Więcej planet na początek białych nocy

Czas na piąty miesiąc roku. Maj 2013 roku przyniesie nam początek okresu białych nocy, najlepsze w roku warunki widoczności Saturna, słabnącą już znacznie w lornetkach kometę C/2011 L4 (PanSTARRS) i możliwość jeszcze częstszych obserwacji Słońca, które nad północnymi województwami świecić będzie nad horyzontem już ponad 15 godzin. W pierwszym tygodniu czeka nas maksimum Akwarydów - dość aktywnego roju meteorów z kilkudziesięcioma widocznymi zjawiskami w ciągu godziny, a w ostatniej dekadzie miesiąca okazja do obserwacji prawdziwego tańca trzech jasnych planet na niebie wieczornym.

1 maja Słońce wschodzi o godz. 05:08 CEST (czas dla Pomorza Gdańskiego) i zachodzi o 20:17. W ciągu miesiąca przybywa dnia o ponad półtorej godziny - 31 maja wschód Słońca następuje o godz. 04:20 a zachód dopiero o 21:06. Widać zatem, że znacznie zbliżamy się do przesilenia letniego, które czeka nas już w następnym miesiącu. Wysokość Słońca w czasie górowania wzrasta w maju z 51 do 57 stopni.

Maj pod względem warunków meteorologicznych jest dla polskich miłośników astronomii miesiącem bardzo sprzyjającym. Ilość nocy z niebem bezchmurnym stanowi często 50%, niekiedy i więcej, wszystkich nocy w miesiącu. Ubiegłoroczny maj zapisał się dla nas jako pogodny, miejmy więc nadzieję, że i w tym roku tendencja taka się utrzyma. Niestety nie można mieć wszystkiego - za cenę liczniejszych nocy ze sprzyjającą aurą, niebo staje się jasne na skutek nie zapadania nocy astronomicznej. Warto więc wykorzystać tyle ciemnego nieba ile będziemy w stanie, zwłaszcza podczas okresu nocy bezksiężycowych.

A te, szczęśliwie czekają na nas jeszcze przed białymi nocami, w pierwszej połowie miesiąca, za sprawą przypadających następująco faz Księżyca: III kwadra 2 maja, nów 10 maja, I kwadra 18 maja i pełnia 25. Okres białych nocy, podczas którego Słońce nigdy nie zachodzi głębiej niż 18 stopni pod horyzont i tym samym nie zachodzi noc astronomiczna, rozpoczyna się w północnych województwach już 13 maja i potrwa aż do 2 sierpnia. Naturalnie w południowych województwach bariery czasowe tego okresu kształtować się będą inaczej z uwagi na różnicę w szerokości geograficznej - dla Zakopanego będzie to okres pomiędzy 8 czerwca a 7 lipca, zatem o około półtora miesiąca krócej. Okres białych nocy w zamian za większą jasność nieba wiąże się jednak z występowaniem obłoków srebrzystych NLC, których najczęstsza widoczność ma zwykle w czerwcu, zwłaszcza w okolicach przesilenia letniego. Niewykluczone oczywiście, że NLC będą uwidaczniały się nad naszym krajem już w tym miesiącu.

Tegoroczny maj uznawany był do końca 2012 roku za pierwszy z głównych miesięcy w których miałoby nastąpić maksimum 24. cyklu aktywności słonecznej. W listopadowej prognozie NASA odsunęła prognozowany termin maksimum do jesieni 2013 roku. Sądząc po niskiej i krótkimi okresami umiarkowanej aktywności słonecznej w pierwszych miesiącach tego roku, maksimum cyklu w maju rzeczywiście jest już mało prawdopodobne, nie mniej z każdym miesiącem aktywność naszej dziennej gwiazdy powinna systematycznie rosnąć. Przypominam, że cykliczny komentarz poglądowy do aktywności słonecznej można odczytywać w bieżących aktualizacjach na podstronie Solar Update. Warunki aktywności słonecznej i pogody kosmicznej w tym aktywność zórz polarnych można śledzić na podstronie Pogoda kosmiczna, która od tego miesiąca stanie się rozbudowana o kolejne elementy wraz z objaśnieniami dla czytelników.

Widoczność planet w maju 2013


MERKURY - widoczny na niebie wieczornym w ostatniej dekadzie miesiąca. Najlepsze warunki w tym miesiącu zaczną panować po 24 maja, kiedy to w momencie zmierzchu cywilnego elewacja Merkurego nad horyzontem północno-zachodnim przekraczać będzie 5 stopni. To niewiele, ale z każdym wieczorem warunki będą się poprawiać aż do 10 czerwca, kiedy wystąpi maksymalna elongacja wschodnia i odległość kątowa od Słońca stanie się dla Merkurego największa z możliwych. Okres wieczornej widoczności Merkurego jeszcze korzystniejsze warunki przyniesie w pierwszej dekadzie czerwca. Od 20 do 31 maja jasność planety zmniejszy się wprawdzie z -1,2 do -0,5 mag., ale coraz wyższe położenie nad horyzontem z każdym wieczorem powinno ułatwić jego odnalezienie lornetką. Szczególnie warto przeprowadzić poszukiwania 24 i 25 maja, kiedy Merkury znajdzie się w bliskiej koniunkcji z Wenus, której towarzyszyć będzie dodatkowo Jowisz. Jasna Wenus świecąca około 5 stopni nad horyzontem powinna stanowić idealny punkt odniesienia do poszukiwań najtrudniejszej planety widocznej gołym okiem. W końcowej części tekstu animacja położenia Merkurego w bliskim towarzystwie Wenus i Jowisza od 23 do 31 maja.
WENUS - po kilku tygodniach przerwy staje się ponownie dostępna. Widoczność wieczorna przyniesie wprawdzie trudne warunki, ale generalnie obserwacje będą możliwe od początku trzeciej dekady miesiąca. 20 maja w momencie zmierzchu cywilnego, elewacja Wenus nad horyzontem północno-zachodnim wynosić będzie 5 stopni i z każdym wieczorem będzie rosnąć. Niestety rozpoczynający się okres wieczornej widoczności będzie dla obserwatorów okresem trudnym - wysokość planety po zachodzie Słońca zwykle będzie niewielka, rzędu kilku stopni kątowych, a sama planeta stanowić będzie dość trudny cel do obserwacji nawet dla teleskopów za sprawą niewielkich rozmiarów i bardzo niskiej wysokości na niebie.
MARS - pozostaje niewidoczny za sprawą niewielkiej odległości kątowej od Słońca.
JOWISZ - z początkiem miesiąca widoczny około dwie godziny po zachodzie Słońca. Z każdym wieczorem czas obserwacji będzie się szybko skracać. 1 maja w momencie zmierzchu cywilnego elewacja planety na niebie północno-zachodnim wynosić będzie 20 stopni, pod koniec miesiąca już tylko 2 stopnie (7 stopni w momencie zachodu Słońca). Pierwsza dekada, w ostateczności pierwsza połowa maja to ostatni dzwonek na przeprowadzenie obserwacji największej z planet w zonie 2012/2013, który z początkiem w czerwcu 2012 roku i opozycją pod koniec października 2012, obecnie zmierza już ku zakończeniu. Koniunkcja Jowisza ze Słońcem nastąpi 19 czerwca.
SATURN - widoczny bardzo dobrze całą noc. Planeta przebywa w opozycji i osiąga największą jasność w 2013 roku i jednocześnie największe rozmiary kątowe - 18,7 sekund kątowych 1 maja i 18,4 sekund pod koniec miesiąca (tarcza bez wliczonego układu pierścieni). Posiadacze silniejszych lornetek na statywie (m.in. 15x70 / 20x80) mogą dostrzec dookoła małej tarczki zarys pierścieni, które w tym roku osiągają już o wiele korzystniejsze nachylenie względem obserwatora niż choćby trzy lata temu, gdy stanowiły cienką kreskę przechodzącą przez tarczę planety. W teleskopach wyższa rozdzielczość obrazu pozwala na wyraźne oddzielenie pierścieni od tarczy i obserwację najwyraźniejszych cech - m.in. Przerwy Cassiniego, najjaśniejszych księżyców Saturna na czele z Tytanem, w dobrych warunkach i przy większej średnicy teleskopach również pasma chmur w atmosferze planety i Przerwę Enckiego w systemie pierścieni. Planeta góruje o godz. 00:30 na początku miesiąca i już o 22:20 na przełomie maja i czerwca. W tym sezonie obserwacji, Saturna należy poszukiwać w gwiazdozbiorze Panny, w niedalekiej odległości od jej najjaśniejszej gwiazdki, Spiki.
URAN - pozostaje niewidoczny.
NEPTUN - choć jego odległość kątowa od Słońca jest już w maju duża, obserwacje w bardzo trudnych warunkach będą możliwe od ostatniego tygodnia miesiąca. Neptun to punktowy obiekt nawet dla posiadaczy teleskopów, ale za sprawą jasności na poziomie 7.9 mag czyni go teoretycznie dostrzegalnym dla lornetek i teleskopów pod ciemnym niebem. Pod koniec miesiąca planeta wschodzi około 01:30 i w momencie świtu cywilnego osiąga elewację 12 stopni nad horyzontem. Obiekt w rozpoczynającym się okresie widoczności przebywać będzie w regionie gwiazdozbioru Wodnika.

Ważniejsze zjawiska astronomiczne w maju 2013, widoczne z terenów Polski


- 06.05 - maksimum eta Akwarydów - w tym roku, maksimum roju meteorów, których radiant jak nazwa wskazuje znajduje się w gwiazdozbiorze Wodnika, przypada korzystnie pod względem fazy Księżyca. W nocy z 5 na 6 maja nasz satelita będzie już tylko 4 dni przed nowiem, jego oświetlenie w formie sierpa nie będzie zakłócać znacząco obserwacji. Rój eta Akwarydów jest aktywny - w tym roku ZHR szacowane jest na poziomie 55, z możliwością wahań w zakresie od 40 do ponad 80 zjawisk w ciągu godziny. Maksimum aktywności prognozowane jest 6 maja nad ranem, ok. godz. 01:00 UT (03:00 CEST), zatem na około dwie godziny przed wschodem Słońca. To stosunkowo sprzyjająca pora najwyższej aktywności roju, warto zatem w miarę możliwości wybrać się tej nocy poza rejony zaświetlone i przeprowadzić obserwacje. Pomimo, że radiant znajduje się w Wodniku, który w tym czasie nad ranem świecić będzie nisko nad wschodnim horyzontem, wzrokiem nalezy wodzić po możliwie szerokim obszarze nieba, zarówno wschodniego, jak i południowego.
- 11.05 - koniunkcja Księżyca z Wenus - pierwsza w nowym okresie obserwacyjnym Wenus koniunkcja z Młodym Księżycem. Obserwacji należy dokonać 30 do 60 minut po zachodzie Słońca, bardzo nisko nad horyzontem zachodnim, z lekkim odchyleniem w kierunku północnego zachodu. W momencie gdy Słońce przebywać będzie 4 stopnie pod horyzontem, wysokość Wenus na niebie wynosić będzie tylko 4 stopnie - Księżyca z kolei 7 stopni. Jego sierp oświetlony będzie tego wieczoru w 2,8%, a ponieważ koniunkcja będzie możliwa do obserwacji tylko na jasnym niebie, warto posłużyć się lornetką do odnalezienia satelity jeśli występowałyby trudności w dostrzeżeniu go gołym okiem. Dystans dzielący najjaśniejszą z planet od Srebrnego Globu wyniesie 7,5 stopnia. Pomimo, że w spotkaniu wezmą udział dwa najjaśniejsze obiekty nocnego nieba, jest to jedna z trudniejszych w obserwacji koniunkcji, ze względu na bardzo niską elewację nad horyzontem, w krótkim czasie po zachodzie Słońca.
- 12.05 - koniunkcja Księżyca z Jowiszem - w porównaniu do koniunkcji z Wenus wieczór wcześniej, tutaj obserwacje powinny być zdecydowanie łatwiejsze. Sierp Księżyca oświetlony w już niemal 7% widoczny będzie 11 stopni nad horyzontem w czasie zmierzchu cywilnego (Słońce 6 stopni pod horyzontem), elewacja Jowisza wynosić będzie wówczas 12 stopni. Dystans między obiektami wyniesie nieco ponad 3,5 stopnia, jest to zatem idealne zjawisko dla posiadaczy lornetek. Obserwacje należy przeprowadzić na niebie zachodnim, w 60 do 90 minut po zachodzie Słońca.
- 22.05 - koniunkcja Księżyca z Saturnem i Spiką - na trzy doby przed pełnią, Księżyc bliży się na dystans 5,5 stopnia do najjaśniejszej gwiazdy Panny, Spiki. W przeciwnym kierunku ku niebu wschodniemu, w odległości niespełna 8 stopni znajdzie się Saturn. Obserwacje możliwe przez całą noc, z najlepszymi warunkami widoczności około 22:30, kiedy to cała trójka obiektów górować będzie ponad 20 stopni nad horyzontem.
- 22-26.05 - koniunkcja Merkurego z Wenus - dwie pierwsze planety naszego układu w zbliżeniu przebywać będą od 22 do 26 maja. Największa koniunkcja wystąpi 24 maja, wówczas dystans pomiędzy Merkurym a Wenus wyniesie mniej niż 1,5 stopnia. Odnajdując gołym okiem Wenus i namierzywszy ją lornetką, w jednym polu widzenia momentalnie powinniśmy ujrzeć także Merkurego (ten gołym okiem może być trudno dostrzegalny). Obserwacje warto przeprowadzić w 60 do 90 minut po zachodzie Słońca, nisko na niebie zachodnim. Poniżej tekstu animacja ruchu Merkurego na niebie północno-zachodnim w ostatniej dekadzie maja.
- 26-27.05 - koniunkcja Merkurego z Jowiszem - kolejne spotkanie z inną planetą w czasie wieczornej widoczności Merkurego. Tym razem do bliskiej koniunkcji wkroczy Jowisz, z którym największe zbliżenie wystąpi 27 maja. Wówczas dystans dzielący obie planety wyniesie około 2,5 stopnia - obserwacje warto przeprowadzić w 60 do 90 minut po zachodzie Słońca, nisko nad horyzontem północno-zachodnim. W momencie zmierzchu cywilnego, wysokość Jowisza wynosić będzie 4 stopnie, Merkurego nieco ponad 6 stopni. Do obserwacji warto posłużyć lornetką, ze względu na możliwe trudności w dostrzeżeniu Merkurego.
- 27-28.05 - koniunkcja Wenus z Jowiszem - jednocześnie z największym zbliżeniem Merkurego do Jowisza, zachodzić będzie kolejna tego wieczoru koniunkcja. Wenus odbędzie najbliższe spotkanie z Jowiszem, podczas którego dystans dzielący obie planety wyniesie mniej niż 1,5 stopnia. W lornetkach planety te mogą stanowić razem wyjątkowy widok, ale ze względu na zaledwie 5 stopniową elewację nad horyzontem kiedy Słońce będzie 5 stopni pod horyzontem, wskazana jest obserwacja z poza terenów miejskich. Na obszarach zabudowanych, wszystkie planetarne koniunkcje zachodzące w ostatniej dekadzie miesiąca mogą z dużym prawdopodobieństwem okazać się niemożliwe do dostrzeżenia.
- 01-31.05 - kometa C/2011 L4 (PanSTARRS) - w maju, podobnie jak w kwietniu kometa będzie obiektem okołobiegunowym, dostępnym przez całą noc. Nawet w najniższym położeniu elewacja nad północnym horyzontem nie będzie mniejsza od 32 stopni, tutaj zatem widać ogromną różnicę w wysokości obiektu na niebie w porównaniu z poprzednimi tygodniami. Niestety w zamian za bardziej korzystne położenie nad horyzontem, jasność komety w maju jest już wykraczająca poza możliwości nieuzbrojonego oka, a do jej odszukania lornetka i ciemne pozamiejskie niebo stanowią minimum. Obiekt zwiększył znacznie dystans od Ziemi w porównaniu z marcem, przez co nie stanowi już dla posiadaczy lornetek czy nawet teleskopów efektownego celu. Chętni mogą kometę jednak wciąż śledzić w dobrych warunkach pozamiejskich, w gwiazdozbiorze Cefeusza (do 24 maja) i w Małej Niedźwiedzicy, około 5 stopni od Gwiazdy Polarnej od 25 maja. Od ostatniej dekady miesiąca dostrzeżenie obiektu na ciemnym niebie wymagać będzie już silniejszych lornetek lub teleskopów, choć nawet w pierwszej połowie kometa stanowić będzie jedynie nieco rozmytą szarawą gwiazdę, z niemal niedostrzegalnym już warkoczem.

11.05.2013 r. 20:55 CEST.
12.05.2013 r. 21:25 CEST.
22.05.2013 r. 22:30 CEST.
24.05.2013 r. 21:40 CEST.
28.05.2013 r. 21:40 CEST.
Animacja ruchu Merkurego na niebie wieczornym od 20 do 31 maja. Położenie Merkurego w momencie zajścia Słońca co najmniej 4 stopnie pod horyzont (dla Gdańska około 21:25 CEST).
Wygląd nieba południowego na początku miesiąca o godz. 22:00 CEST.
Wygląd nieba północnego na początku miesiąca o godz. 22:00 CEST.
Położenie Merkurego w ostatniej dekadzie miesiąca w czasie zmierzchu cywilnego (Słońce 6 stopni pod horyzontem).
Położenie komety C/2011 L4 (PanSTARRS) w maju na niebie północnym  i północno-wschodnim ok. godz. 01:15-01:30 CEST.
Długość nocy astronomicznej (kolor czarny) w maju. Przedział czasowy od 18:00 do 06:00 CEST. Im jaśniejszy odcień koloru żółtego, tym większe oświetlenie Księżyca. Od drugiej dekady maja widoczny brak nocy astronomicznych.
Widoczność czasowa (kolor żółty) poszczególnych planet na początku i końcu miesiąca. Przedział czasowy od godz. 18:00 do 06:00 CEST.

Dane dotyczące jasności obiektów na podst. wyliczeń CalSky.
Symulacje opracowane w Stellarium i HN Sky.

Komentarze

  1. Istotnie fajne konfiguracje. Lornetka 7x42 złapała w polu 3 planety i przez tydzien trojkąt bedzie zmieniał kształt. Wenus bez problemu widac golym okiem, trzeba tylko znalezc. Pozdr majdo

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Ja próbowałem wczoraj pierwszy raz z okazji dobrej pogody, ale niestety - nad zachodem chmur było zbyt wiele. Patrząc na prognozy dopiero 29 maja się u mnie poprawi... Bardzo liczyłem na 26 maja, ale niestety.

      Pozdro!

      Usuń

Prześlij komentarz

Zainteresował Ciebie wpis? Masz własne spostrzeżenia? Chcesz dołączyć do dyskusji lub rozpocząć nową? Śmiało! :-)
Jak możesz zostawić komentarz? - Instrukcja
Pamiętaj o Polityce komentarzy

W komentarzach możesz stosować podstawowe tagi HTML w znacznikach <> jak b, i, a href="link"